Externe identifikatie (titel)
In de grafische voorstelling moet informatie gezien
worden als de overdraagbare inhoud van een denkbeeld
(Bertin), ontleend aan een stukje van de (geografische)
werkelijkheid. Volgens de terminologie van Bertin
bestaat die inhoud uit de relaties tussen een aantal
komponenten en een invariant. De invariant is de
begripsinhoud waarbij alle betrekkingen konstant blij-
ven, ongeacht het gebruikte tekensysteem.
De begripsinhoud die verschillen binnen de invariant
aanduidt is het variatiebegrip, de komponent. Een
komponent bestaat uit een omschrijving van elementen
of kategorieen. Komponenten krijgen door middel van
de grafische variabelen visueel gestalte.
De titel moet het mogelijk maken op ondubbelzinnige
wijze de invariant en de komponenten te identificeren.
Deze externe identifikatie maakt gebruik van bij de
waarnemer als bekend veronderstelde semiotiek,
meestal teksten. De teksten mögen daarom geen on-
bekende woorden of afkortingen bevatten, want dan
faalt de externe identifikatie en wordt de inhoud ontoe-
gankelijk. Verder kan worden gesteld dat de snelste
identifikatie de beste is; te moeilijke woorden dienen
dus te worden vermeden. Het is van groot belang dat
de titel volledig is; zij dient zowel een omschrijving
van de invariant als van de komponent te bevatten (4).
Bijvoorbeeld: 'Bevolking van Nederland in 1980' is
onvolledig. Dit moet zijn: 'Bevolkingsdichtheid in
Nederland, per gemeente in 1980'. De aanduiding
'dichtheid' (aantal inwoners per km en 'per gemeen
te' maken het mogelijk zieh een volledig beeld van de
kaart-inhoud te verschaffen, zonder dat men het feite-
lijke kaartbeeld te zien krijgt. Slechts dan is de titel
volledig en is korrekte externe identifikatie mogelijk.
Mocht een titel, zoals hier gedefinieerd, te lang
worden, dan kan men een samenvattend kort 'opschrift'
laten volgen door de invariant. Samen vormen zij de
omschrijving van de kaartinhoud. Hierbij kan gebruik
worden gemaakt van typografische accentuatie.
Om te voorkomen dat iets definitief uit de titel en
legenda wegvalt kan volgens een Schema worden
gewerkt:
titel
legenda-omschrijving
informatiekompletering
opschrift
invariant
1. komponent
2. komponent
3komponent
bron, projektie, enz.
Voorbeeld 1
Procentuele verdeling van de nederlandse beroeps-
bevolking in de Sektoren Landbouw, Industrie en
Diensten, per gemeente op 1 januari 1980.
opschrift; Beroepsbevolking in landbouw,
titel industrie en diensten.
invariant: Werkenden op 1 januari 1980 in
Nederland.
legenda-
omschrijving
komponenten:
- Landbouw, Industrie,
Diensten,
- percentages van de
totale beroepsbevolking
- de gemeentegrenzen.
Voorbeeld 2
Procentuele aandeel van leerlingen die voor de brug-
klas van christelijke Scholen werden aangemeld, per
wijk in Maastricht in 1980.
I opschrift: Brugklassen van het Christelijk
titel Onderwijs.
I invariant: Aanmeldingen van leerlingen voor
de brugklas op Christelijke Scholen
in Maastricht in 1980.
Legenda-
omschrijving
of:
- percentage scholieren voor de
brugklas van alle Scholen.
- de wijkgrenzen.
- percentage scholieren voor de
brugklas van de christelijke
Scholen.
Interne identifikatie
Van elke gebruikte variabele van de derde dimensie
moet in de legenda een voorbeeld en omschrijving ge-
toond worden: wat wordt er gevarieerd en hoe wordt
er gevarieerd. Dit gebeurt in overeenstemming met
het type informatie en de oorspronkelijke betrekkingen;
voor kaarten ook met de geografische komponent
(schaal, lokatie). Het type informatie kan kwalitatief,
absoluut kwantitatief of geordend (kwantitatief zijn).
De grafische visuele variabelen van de derde dimensie
bezitten dezelfde eigenschappen en worden overeen-
komstig gekozen.
Voorts moeten de trappen, klassen of groeperingen
van de kategorieen of elementen der komponenten wor
den geordend in hun juiste volgorde, indeling, enz.
Het resultaat hiervan is de vorm van de legenda. Het
volgende Schema kan worden gehanteerd:
Opschrift
titel Invariant geografische komponenten
(schaal, lokatie-diagram, admini-
stratieve eenheid, het gebied,
e. d.
legenda
informatie
kompletering
Komponent 1. (volledig omschreven,
ook wanneer dit reeds uit de titel
blijkt)
omschrijving der
kategorieen
Komponent 2.
omschrijving der
kategorieen
Bron, auteur, toevoegingen,
voetnoten, projektie, enz.
Bij sommige kaarten (met name bodemkaarten) komt
het voor dat de omschrijvingen van afzonderlijke kate
gorieen lang en ingewikkeld zijn. In deze gevallen
dient te worden gezocht naar gezamenlijke facetten
die in zelfstandige groepen en kolommen kunnen wor
den ingedeeld, zo mogelijk in diagram vorm. Hierbij
dient uiteraard de kaartauteur te worden geraadpleegd.
Het Grafische Systeem laat ook fouten to<
De grafische ratio's zijn de exponenten van de ruimte-
lijke betrekkingen van de werkelijkheid. Ze zijn ab-
KT 1983. IX. 1
43
