Legenda's bij satellietopnamen
C.P.J.M. van Elzakker
Inleiding
Vooral sinds de lancering van de eerste ERTS- of
LANDSAT-satelliet in 1972 is er sprake van een sterk
toenemend gebruik van satelliet-opnamen voor alge-
meen wetenschappelijke en civiele doeleinden.
Steeds meer komt ook de gewone burger op verschil-
lende manieren in aanraking met satellietopnamen:
bij het weerpraatje in het TV-joumaal worden opna-
men van weersatellieten getoond en in tijdschriften,
kranten en speciale plaatjesboeken verschijnen soms
prachtig gekleurde satellietopnamen van bepaalde
gedeelten van onze aardbol.
In de kartografie werden satellietopnamen aanvankelijk
alleen gebruikt als bron van gegevens en als basis en
kontröle bij de vervaandiging van kleinschalige kaar-
ten. Maar zeer recentelijk worden satellietopnamen
nu ook gepresenteerd als aanvulling op of zelfs als
altematief voor de traditionele lijnenkaarten. Dit blijkt
uit de toevoeging van satellietbeelden aan atlassen, de
verschijning van bijvoorbeeld de Diercke Weltraumbild-
Atlas (1981) en de uitgifte van satellietopnamen als de
Satellietkaart Nederland 1:275. 000 (Malmberg, 1982)
en de Bundesrepublik Deutschland/DDR - Weltraum
bildkarte 1:500.000 (Westermann, 1981) (de voorbeel-
den tijdens de lezing werden aan de hand van deze
laatste twee satellietopnamen gekozen).
Hiema zal worden aangegeven in hoeverre dergelijke
satellietopnamen inderdaad als alternatief voor de
traditionele lijnenkaarten bruikbaar zijn om vervolgens
als vanzelf uit te komen op de kwestie van de legenda's
bij de satellietopnamen.
Maar nu volgen eerst enkele algemene en onvolledige
opmerkingen over het wezen van satellietopnamen.
Verkenning op afstand
Satellietopnamen zijn een vorm van 'remote sensing'.
Verkenning op afstand - zoals we remote sensing in
het Nederlands zouden kunnen noemen - kunnen we
definiSren als: het verwerven van inlichtingen over
Objekten door metingen op afstand, zonder met die
Objekten fysiek in kontakt te komen (bijv. zien,
(lucht-)fotografie, satellietopnamen, radar).
Verkenning op afstand is veelal gebaseerd op de meting
van de verschillen die er bestaan in de aard en de hoe-
veelheid elektromagnetische energie die door de ver-
schillende Objekten wordt uitgestraald of terugge-
kaatst.
Wanneer we bijvoorbeeld naar iets kijken, of een foto
van iets maken, dan is dat alleen mogelijk omdat niet
alle onderdelen en/of de achtergrond van dat Objekt op
dezelfde manier en dezelfde hoeveelheid zonlicht weer-
kaatsen.
Het zichtbare licht is een vorm van elektromagnetische
energie, net als bijvoorbeeld microgolven, infrarood
en ultraviolette straling, die niet zichtbaar, maar wel
meetbaar zijn.
Bij satellietopnamen wordt zowel zichtbare als niet
zichtbare elektromagnetische energie gemeten. De rol,
die voor de satellietopnamen in de kartografie is weg-
gelegd, is minstens even belangrijk als de rol die de
luchtfotografie sedert ca. 1930 heeft gespeeld bij de
verbeterde en versneide kaartvervaardiging.
In vergelijking met de luchtfotografie en andere opna-
men vanuit vliegtuigen hebben satellietopnamen enkele
voordelen:
1. Doordat satellieten kontinu om de aarde heen kun
nen cirkelen, kan er sprake zijn van een permanen
te waarneming van aan verandering onderhevige
Objekten op het aardoppervlak. Er is immers een
herhaalde opname van het zelfde gebied met körte
en regelmatige tussenpozen.
2. Door de grote hoogte van het punt van opname heeft
een satellietopname nagenoeg de ideale orthogonale
projektie en is er sprake van een relatief grote
meetkundige nauwkeurigheid (t. a. v. de planimetrie).
3. Door het bij satellietopnamen mogelijke overzicht
over grotere gebieden kan men eerder op het spoor
komen van bestaande samenhangen.
4. Satellieten kunnen in een dusdanige baan om de
aarde gebracht worden, dat de opnamen van dezelf
de en verschillende gebieden op aarde altijd onder
dezelfde omstandigheden plaatsvinden (voor wat
betreff het tijdstip van de dag en de opnamepositie
bijvoorbeeld). Daardoor behoren ook kwantitatieve
vergelijkingen tot de mogelijkheden.
92
KT 1983. IX. 1
