onzichtbare zichtbaar te maken (bijv. ondiepten, ver-
vuiling, wadden) of door bepaalde ruimtelijke patronen
te benadrukken (bijv. percellering).
Kaarten blijven echter nog de meest doelmatige manier
om ruimtelijke informatie te verschaffen aan diegenen,
die daaraan behoefte hebben. Het beste is om de
satellietgegevens eerst door deskundigen te laten
interpreteren, om ze vervolgens - eventueel met be-
hulp van de Computer - te vereenvoudigente genera-
liseren en te 'vertalen' in grafische Symbolen, gekom-
bineerd tot kaartbeelden.
Legenda's
Door de eigenschappen van satellietbeelden kan er
hierbij geen sprake zijn van legenda's, die vergelijk-
baar zijn met kaartlegenda's; zo er überhaupt al over
legenda's van satellietbeelden kan worden gesproken.
Om deze uitspraak nader toe te lichten kan allereerst
worden teruggegrepen naar de NVK-studiedagen van
1981 in Oostkapelle, alwaar de schrijver dezes het
kartografisch tekensysteem heeft vergeleken met het
tekensysteem taal.
In een kaartlegenda staan de afspraken omtrent de
betekenis van de in de kaart gebruikte Symbolen, de
tekens uit het kartografisch tekensysteem. Daarbij is
het uiteraard gewenst, dat die afspraken uniform,
eenduidig en volledig zijn.
We kunnen een kaartlegenda dus als volgt omschrijven
of definieren: een uniforme, eenduidige en volledige
reeks afspraken omtrent de betekenis van de in de
kaart gebruikte Symbolen.
Nadere uitwerking van deze definitie levert de volgen-
de voorwaarden op waaraan een kaartlegenda moet
voldoen:
1. Hetzelfde symbool moet steeds een en dezelfde
betekenis hebben.
2. Zoals de Symbolen in de legenda staan moeten ze
ook in de kaart voorkomen (en andersom). Het mag
in ieder geval nooit zo zijn, dat de Symbolen in de
legenda bijvoorbeeld anders van vorm, kleur of
grootte zijn.
3. Er moeten duidelijke verschillen zijn tussen de
Symbolen onderling: niet alleen in de legenda,
maar met name in de kaart moeten de Symbolen
goed uit elkaar gehouden kunnen worden.
4. In een legenda moeten alle Symbolen verklaard
worden die in de kaart voorkomen.
Legenda's van satellietbeelden zouden om te beginnen
pas aan deze definitie en kriteria voldoen als ze een
volledige opsomming zouden bevatten van de voorko-
mende kleurtinten en de daarbij behorende karakteris-
tieken van de uitgestraalde of teruggekaatste elektro
magnetische energie.
De öchte betekenis van een kleurtint in een satelliet-
beeld is immers een bepaalde hoeveelheid terugge
kaatste of uitgestraalde elektromagnetische energie
met bepaalde kenmerken. Een benoeming als 'stede-
lijk gebied' of 'braakliggend terrein' is in feite een
betekenis van een betekenis, ofwel een verklaring of
interpretatie van een betekenis. Uiteraard hebben deze
opmerkingen geen betrekking op de benoeming van
eventueel later toegevoegde grafische Symbolen,
zoals grenzen e. d.
De toetsing van de legenda's van satellietbeelden als
die van Westermann en Malmberg aan de overige kri
teria die aan kaartlegenda's kunnen worden gesteld
levert ook afwijkingen op:
De satellietopnamen bevatten zoveel details, zoveel
verschillende kleurtinten, dat niet al die kleurtinten
in de legenda verklaard kunnen worden. De gebruiker
van de satellietbeelden zou dan trouwens helemaal
door de bomen het bos niet meer zien, omdat hij bij
enkele verklaringen al moeite zou hebben om de ver
schillen tussen de kleurtinten te onderkennen. Het
wachten is op een aantal goede klassifikatieprogram-
ma's waarmee de informatie-inhoud van satellietopna
men gereduceerd kan worden en het aantal kleurtinten
tot een goed te onderscheiden hoeveelheid kan worden
teruggebracht.
In satellietbeelden zijn de verschillen tussen de kleur
tinten, die soms geheel uiteenlopende verschijnselen
moeten voorstellen, vaak niet duidelijk genoeg. Soms
is het zelfs zo, dat dezelfde kleurtint meer dan een
verschijnsel kan voorstellen, of dat edn verschijnsel
in verschillende kleurtinten op het beeld voorkomt,
als bijvoorbeeld de tijdstippen van opname in een
mozaiek van satellietbeelden wat ver uit elkaar liggen.
In dat laatste geval kan het ook voorkomen dat de
kleurtint voor een bepaald verschijnsel in het satelliet-
beeld anders is dan de kleurtint voor hetzelfde ver
schijnsel in de legenda. In verband hiermee kan er ook
bezwaar gemaakt worden tegen een invulling van de
legendahokjes met een beelduitsnede, zoals in de
satellietopnamen van Westermann en Malmberg is
gedaan. Niet alleen komen in dergelijke legendahokjes
dan meerdere kleurtinten voor, zodat men zieh kan af-
vragen op welke kleurtint de verklaring betrekking
heeft, maar ook hebben de kleurtinten in de voor de
legenda gekozen beelduitsneden zulke speeifieke ruim
telijke patronen, dat het wellicht moeilijk is om een
relatie te leggen tussen andere in de opname voorko-
mende ruimtelijke vormen en de legenda.
Konklu sie
'Legenda's' van satellietopnamen voldoen vaak niet
aan de definitie en de kriteria van een kaartlegenda,
omdat ook de satellietopnamen vaak niet met kaarten
vergeleken kunnen worden.
Pas een legenda van een sterk vereenvoudigde en ge-
generaliseerde satellietopname, waarin als betekenis
aan de kleurtinten een karakteristieke hoeveelheid en
soort uitgestraalde of teruggekaatste elektromagne
tische energie wordt toegekend, kan met een kaartle
genda vergeleken worden.
De serie hokjes die we nu vaak bij satellietbeelden
kunnen aantreffen is geen echte legenda, maar de
hokjes vormen tezamen een zeer onvolledig hulpmid-
del bij de interpretatie van de betekenis van enkele
kleurtinten.
N oo t
Drs. C. P. J. M. van Elzakker is als wetenschappelijk
staflid verbonden aan het ITC te Enschede.
Reproduktie van fragmenten van de satellietopnamen
van Westermann en Malmberg was niet mogelijk. Ter
illustratie van enkele besproken eigenschappen van
satellietopnamen is een losse bijlage over Landsat -
beelden en de omzetting daarvan in kaarten opgenomen.
94
KT 1983. IX. 1
