Inleiding in de automatisering in
de kartografie
L. van Zuijlen
!Zp
/Vp
In deze inleiding zullen enkele algemene begrippen uit
de automatisering in de kartografie worden besproken.
Daarna zullen een aantal toepassingen van deze tech-
niek bij de Topografische Dienst Nederland worden
behandeld.
De vraag naar kaarten en naar gegevens in digitale
vorm neemt meer en meer toe en de kaartproducenten
hebben de taak daarop in te speien. De automatisering
draagt daartoe bij.
Als doelen gesteld bij de invoering van de automatise
ring zien we onder meer vaak genoemd:
- versnelling van de kaartproduktie;
- terugbrengen van de kosten;
- mogelijkheid om kaarten sneller te herzien;
- mogelijkheid om speciale kaarten te leveren;
- cregren van zogenaamde data banks.
Bij het vervaardigen van kaarten onderscheiden we
drie hoofdtaken:
- het verzamelen van de benodigde gegevens;
- het bewerken van deze gegevens;
- het vervaardigen van een grafisch resultaat.
Bij het automatiseren in de kartografie kunnen we
deze als volgt vertalen:
- het verzamelen van gegevens door digitaliseren;
- het bewerken van deze gegevens in de Computer;
- het aanbieden van de resultaten aan de gebruikers.
Ieder van deze stappen vraagt speciale apparatuur
('hardware') en speciale programma's ('Software').
Het verzamelen van de gegevens door digitaliseren is
de invoer ('input') voor het proces. De computerbe-
werking wordt ook wel de 'processing' genoemd en
de presentatie of het aanbieden van de bewerkte gege
vens noemt men de uitvoer ('output').
D igitali se ren
Wat is digitaliseren?
Digitaliseren ('digitizing' in het Engels) is de omzet-
ting van analoge gegevens naar digitale, of in andere
woorden: het is het vastleggen of vertalen van terrein-,
foto- of kaartelementen als punten, lijnen of gebieden
in coördinaten of een verzameling van coördinaten.
De genoemde elementen worden dus vastgesteld in ge
fallen, de digitale vorm. Dit maakt het mogelijk de
gegevens in de Computer in te voeren.
In een coördinatenstelsel kan men punten in coördina
ten vastleggen.
In figuur 1 zien we twee rechthoekige coördinaten-
stelsels, waarin X en Y de planimetrische plaats van
P aangeven en Z de hoogte..
Het zgn. poolcoördinatenstelsel legt een punt vast
door richting en afstand. Hoewel dit laatste principe
ook bij het automatiseren wordt toegepast zullen we
ons hoofdzakelijk bepalen tot de rechthoekige coördi-
natensystemen.
Door meer dan öön punt te digitaliseren kan men
natuurlijke lijnen en grenzen van oppervlakken vast
leggen.
;P
LP-
L
rP
CT
Poolcoördina-
ten
Xp
Rechthoekige
coördinaten
Rechthoekige
coördinaten
(2 dimensionaal) (2 dimensionaal) (3 dimensionaal)
Figuur 1.
Hoe dig i tal i see rt men?
Men kan terreinelementen vastleggen met behulp van
een fotogrammetrisch stereokaarteerapparaat.
Twee luchtfotobeelden die een stereoscopisch (3-di-
mensionaal) model vormen (na de nodige Oriente ringen)
kunnen met een meetmerk worden afgetast. Dat meet-
merk wordt gestuurd met behulp van drie draaibare
assen (X, Y en Z) en aan deze assen kan men roteren
de 'encoders' verbinden waarmee de verplaatsing van
het meetwerk wordt vastgelegd. Dus kan zo de X-, Y-
en Z-coördinaat van een punt of een serie punten wor
den gemeten en op een informatiedrager (ponsband of
magneetband) worden vastgelegd.
Ook kan men direct in het terrein zelf metingen uit-
voeren waarbij punten worden vastgelegd bijvoorbeeld
met behulp van zgn. electro-optische theodolieten,
waarmee richting en afstand van punten wordt bepaald
en waaruit de X- en Y-(en eventueel Z-) coördinaten
van punten kunnen worden berekend.
Op deze beide manieren kan men dus elementen digi-
taal vastleggen. In de kartografie wordt echter meest-
al gebruik gemaakt van een digitizer, waarmee men
de X- en Y-coördinaat van punten uit kaarten, lucht-
foto's, plans en diagrammen kan opmeten.
Typen di g i t a1iseerapparaten
('digitizers')
Deze zijn in figuur 2 in schematische vorm weerge-
geven.
Beginnende met de handbestuurde typen komen we
eerst bij de kruisslede-digitizer van het coördinato-
graaf-type (zie figuur 3).
KT 1983. IX. 3
11
