intensief. Het tekort aan ervaren personeel was in de
zestiger jaren de reden de eerste stap te zetten op het
päd van de digitale fotogrammetrie.
Beschrijving van het huidige systeem
(figuur 1)
Het hele proces bestaat uit de volgende fasen:
- gegevens-inwinning
- voorbewerking
verwerking
Van de 35 fotogrammetrische instrumenten die voor
de gegevens-inwinning beschikbaar zijn bij de Meet-
kundige Dienst (M. D.zijn er 24 uitgerust met digi
tale registratie-apparatuur. Een toetsenbord en een
ponsbandponser zijn aan ieder Instrument gekoppeld.
De fotogrammeter registreert zijn waarnemingen op
ponsband en via het toetsenbord voegt hij een nume-
rieke eode toe. Deze eode vertelt welk type lijn,
welke tekst of symbool getekend moet worden. Nadat
het model volledig gedigitaliseerd is, volgt de fase
met het HP-station voor de voorbewerking.
Een HP-station bestaat uit een HP 9825 S tafelcompu-
ter voorzien van een standaard floppy diso eenheid,
een ingebouwde cassetterecorder en een ponsband-
lezer waarmee de resultaten van de meting kunnen
worden ingelezen. De tussenstap van deze voorbewer-
kingsfase is ingevoegd om de druk op de laser display
te verminderen. De programmatuur bestaat uit vier
delen:
- Een programma dat verschillende transformatie-
mogelijkheden geeft en dat ook een zekere controle
uitvoert over de relatieve orientering.
- Een syntax controle programma dat in het bijzon-
der fouten in de codering opspoort. Bestanden met
de gevalideerde gegevens worden op de floppy disc
geschreven. Verworpen registraties worden afge-
drukt en na hermeting kunnen de gecorrigeerde
gegevens aan het bestand worden toegevoegd.
- Een conversieprogramma zet de gegevens op de
floppy disc om in de interne eode van het inter-
aktief systeem. Waar nodig wordt de rechthoekig-
heid van gebouwen gecontroleerd en zo nodig
gecorrigeerd.
- Een verbeter-programma waarmee gegevens in
het bestand kunnen worden opgespoord, vemietigd
en in beperkte mate veranderd.
Het gehele proces vraagt ongeveer 15 minuten voor
een gemiddeld model. Omdat de fotogrammeter
'blind' digitaliseert, is een faciliteit benodigd om
vlug een controle tekening te maken van een gedigita
liseerd model. Deze controletekening wordt op de
laser display gemaakt vanuit de gecontroleerde en
gecorrigeerde gegevens van de voorbewerkingsfase.
De controletekening wordt gemaakt op een diazofilm.
Een vergrootte afdruk van de diazofilm wordt op een
microfiche printer vervaardigd. De afdruk wordt
aan de fotogrammeter gegeven. Hij controleert zijn
eigen werk en indien noodzakelijk voegt hij niet
grafische gegevens toe aan zijn controletekening.
Zonodig completeert hij zijn digitale model.
In geval van een storing of tijdens onderhoud van het
interaktieve systeem wordt de controletekening op een
HP 7580 plotter gemaakt die aan de HP 9825 van de
voorbewerkingsfase gekoppeld kan worden. Door deze
faciliteit kan de fotogrammeter altijd een controlete
kening krijgen, zodat een onderbreking van de gege-
vensinwinning vermeden wordt. In de verwerkingsfase
vraagt het uittekenen van de controletekening ongeveer
2 minuten, op de reserve HP 7580 plotter ongeveer
20 minuten.
Een voorlopige kaart met de betreffende modellen
wordt op diazofilm gemaakt met behulp van de laser
display door eenvoudige combinatie. Deze diazo wordt
fotografisch vergroot tot ongeveer de schaal van de
kaart.
In deze kaart tekent de kartograaf zijn correcties en
toevoegingen in, deels gebaseerd op de aantekeningen
van de controletekeningen van de afzonderlijke model
len. De Operateur van de laser display corrigeert de
digitale gegevens zoals deze op de voorlopige kaart
zijn aangegeven. Het resultaat wordt op een magneet-
band geschreven die gebruikt wordt om het eindpro-
dukt, de gravure, te vervaardigen met de tekenauto-
maat CalComp 748.
Als andere, niet fotogrammetrische, gegevens moe-
ten worden toegevoegd wordt dit gedaan met behulp
van de centrale Computer van de rijkswaterstaat.
Het verbeteren van de definitieve kaart vraagt onge
veer 90 minuten. De netto capaciteit van de laser
display is ongeveer 5 kaarten per dag.
Het interaktieve systeem
De belangrijkste eisen waaraan het interaktieve
systeem op het moment van de keuze (1974) moest
voldoen waren:
- de grafische weergave van de gedigitaliseerde
gegevens moest mogelijk zijn met een resolutie
geschikt voor kartografische toepassingen;
- lijnen, Symbolen en teksten moesten verwijderd,
toegevoegd en verplaatst kunnen worden;
- een afdruk moest kunnen worden gemaakt;
- de snelheid van het systeem moest de geplande
produktie kunnen verwerken;
- het seherm moest groot genoeg zijn voor edn enkel
model en het liefst moest een hele kaart zichtbaar
worden gemaakt zonder verlies aan informatie.
De keuze viel op de laser display van Laser Scan
Laboratories, die het best aan onze wensen voldeed.
Andere Systemen, die toen beschikbaar waren, waren
meestal gebaseerd op een Tektronix 4014 beeldscherm
en voldeden dus niet aan onze eis betreffende het
formaat.
Het interaktieve programma ontwikkeld door Laser
Scan in 1975 voldeed in ruime mate aan de Verlangens
van de M. D. Verdere ontwikkelingen van dit program
ma vonden in nauwe samenwerking met de leverancier
plaats.
Het Schema van de Software van de LAser Display
(SOLADI) wordt weergegeven in figuur 2.
SOLADI 02 is een programma voor de omzetting van
de invoer, HP 9825 cassette band, naar een standaard
formaat en het verzorgt ook de transformatie van de
gedigitaliseerde gegevens naar het nederlandse RD
co'ördinaten systeem.
SOLADI 03 is een interaktief programma dat de vol
gende mogelijkheden heeft:
- het uittekenen op het scherm van de SOLADI
dataset;
- het verwijderen, veranderen en toevoegen van
lijnen, teksten, Symbolen enz.
24
KT 1983. IX. 3
