Onbezonnenheid en doelmatigheid in de
kartografie,
C. Koeman
gedemonstreerd aan de hand van oude en nieuwe kaarten ten
behoeve van verkeer en toerisme
Uit vroeger eeuwen
"Aan de amoureuze verwikkelingen van de Engelse
Koning Hendrik VIII danken we een zeer vroege in-
formatie over het verloop van het Spanjaardsgat, het
Marsdiep, de ligging van de Haaksgronden en de ver-
dere toegang en vaart naar en in de Zuiderzee. Ter
voorbereiding van zijn plan om in 1539 Anna van
Kleef over zee naar Engeland te laten brengen lief
hij in dat jaar twee ervaren zeelui, Richard Couche
uit Dover en een zekere John Aborough, die reeds
eerder geheime missies in de läge landen had vol-
bracht, de vaart door het Marsdiep naar Harderwijk
verkennen. Door Harderwijk, gelegen in het land van
de Hertog van Gelre, als inscheephaven te gebruiken,
wilde Hendrik VIII vermijden, dat hij Keizer Karel V
om een doorreisverlof naar Calais moest vragen"
(figuur 1).
In een voordracht over onbezonnenheid en doelmatig
heid mag deze schetskaart niet ontbreken. Je hoeft
geen zeeman te zijn om dit zeekaartje als gebrekkig
te kunnen definieren. Er is veel essentiöle informa-
tie over diepten en juiste koersen op weggelaten.
Toch zijn de Engelsen met Anna van Kleef onder hun
Figuur 1. Schets uit 1539 van de ingang van het
Marsdiep, vervaardigd door Engelse
zeelieden in opdracht van koning
Hendrik VIII (verkleind).
Hatfield House, England.
hoede er mee thuisgekomen.
Als oudste gedrukte regionale kaart van Nederland
geldt een houtsnedekaart van het zgn. Oversticht.
Ze werd hoogstwaarschijnlijk in of kort v66r 1524
op last van het bisdom Utrecht vervaardigd. In het
jaar 1524 heeft het bisdom een afvaardiging naar
Heidelberg gezonden om de nieuw benoemde bisschop
Hendrik van Beieren te bewegen naar zijn diocees
te komen. Uit archiefstukken blijkt dat de afgezan-
ten van Utrecht een kaart voor de nieuwe bisschop
meebrachten waarop de ligging, de grootte en de
bewoning van bisdom plus Oversticht duidelijk afge-
beeld waren. Hendrik van Beieren was nog nooit in
Nederland geweest. De tekenaar kon hem dus wat
wijsmaken. De tekenaar heeft een wervende kaart
moeten maken, die er aantrekkelijk voor de nieuwe
bisschop uitzag. Veel parochies met welvarende
kerken en kloosters zouden hem een goed bestaan
verzekeren. Om hem van de welvaart in Utrecht en
het Oversticht te overtuigen, werden de dorpen en
Steden met dominerende Symbolen aangegeven, aldus
grote bevolkingsdichtheid suggererende. Een zddr
doelmatige kaart(figuur 2).
Figuur 2. Gedeelte van een houtsnedekaart uit 1524
van het Oversticht.
U. B. Leiden.
KT 1983. IX. 4
19
