Planningskartografie
R. van der Schans
Inleiding
Dit artikel is een gevolg van een door mij begin 1983
aan het bestuur van de NVK gedane suggestie, om te
komen tot een werkgroep Planningskartografie. Het
idee ontstond door eigen onderzoek op dit terrein,
waarbij ik moest constateren dat de relatie tussen de
kartografie en de ruimtelijke planning, met name die
op de lagere niveaus, niet optimaal was. Bij de plan
ners is er vaak onbekendheid met de mogelijkheden en
beperkingen van de verschillende kartografische uit-
drukkingsmiddelen en reproduktietechnieken, waar-
door de bedoelde informatieoverdracht niet of niet
goed plaatsvindt; kartografen hebben weinig zieht op
de manier waarop de planners kaarten gebruiken en
welke eisen aan de vormgeving uit dat gebruik voort-
vloeien. Planners, stedebouwers, landinrichters,
landschapsarchitecten zijn, behalve intensieve gebrui-
kers van door anderen geprodueeerde kaarten, ook
kaartenmakers. Ze leggen inventarisatiegegevens,
conclusies van onderzoek, ontwerpideeiänjuridische
normen neer in kaarten, die ze voor zichzelf gebrui
ken en/of aan anderen presenteren. Veel daarvan
wordt niet gepubliceerd, het zijn werkkaarten. Gezien
hun maatschappelijk belang zijn ze echter nadere Stu
die waard.
Voor het oprichten van een werkgroep zijn een tweetal
redenen aan te voeren:
1. De NVK heeft geen werkgroep waarin het kaartge-
bruik aan de orde komt. De ruimtelijke planning
is een werkgebied met alle aspecten van het kaart-
gebruik: vastlegging, analyse, ontwerp, juridische
normering, voorlichting.
2. Bij Provinciale Pianologische Diensten, gemeente-
lijke stedebouwkundige diensten en particuliere
stedebouwkundige bureaus worden door heel veel
mensen heel veel kaarten gebruikt en ontworpen.
Momenteel heeft de NVK nog weinig contact met
deze mensen, die toch een grote ervaring hebben
met het maken en vooral gebruiken van kaarten en
met overleg met het publiek. In een werkgroep
zouden ervaringen kunnen worden uitgewisseld en
nieuwe werkwijzen kunnen worden ontwikkeld.
Het bestuur verzocht me naar aanleiding van mijn sug
gestie een artikel Over de planningskartografie te
schrijven. Deze aanzet voor verdere discussie is een,
zeer onvolledig, overzicht geworden van literatuur
over de kaart in de planning, en een poging tot Syn
these, waarin de verschillende typen taaluitingen op
planningskaarten, de te regelen aspecten en, uiter-
aard, de fasen van het planningsproces centraal
staan. Aan het slot doe ik nog enige suggesties voor
door een eventueel op te richten werkgroep te behan-
delen onderwerpen.
Nog een enkele opmerking vooraf. Dit artikel is ge-
schreven met de nadruk op het laagste planningsniveau:
dat van stedebouw, landschapsarchitectuur en landin-
richting. Ook op regionaal en landelijk niveau wordt
er, o. a. door Provinciale Pianologische Diensten en
Rijks Pianologische Dienst, planningskartografie be-
dreven. Dat ik deze belangrijke activiteiten hier ver-
waarloos is, omdat de regionale planning in publikaties
en op studiedagen en congressen relatief meer aan de
orde is gekomen, omdat mijn belangstelling en kennis
meer op het niveau van huisje-boompje-beestje (incl.
mensje) is gericht, en omdat er nu een relatie kan
worden gelegd met het architectonisch en landschaps-
architectonisch tekenen.
Enige literatuur over de kaart
in de planning
Een boek, dat alle aspecten van kaartvervaardiging en
kaartgebruik in de ruimtelijke planning, op alle ruim
telijke en bestuurlijke niveaus, behandelt is er niet.
Idee'ön, ervaringen en methoden met betrekking tot dit
onderwerp moeten worden bij eengezocht in bibliogra-
fieen, kartografische en stedebouwkundige boekwerken
uit de particuliere en overheidssfeer, in artikelen,
dictaten, scripties en niet in de laatste plaats in on-
derzoeksrapporten voor concrete plannen.
Het ligt voor de hand om de planningskaart hierbij te
benaderen van twee kanten:
- vanuit de kartografie;
- vanuit de ruimtelijke planning en de stedebouw.
Voor beide vakgebieden bestaan er bibliografieön. Ik
raadpleegde er slechts twee, de Bibliographia Carto-
graphica en de Systematische Bibliographie zum
Städtebau van Tesdorf (1975).
Bij de in de Bibliographica Cartographica opgevoerde
publikaties ligt het zwaartepunt naar mijn indruk voor
al op regionaal niveau, op de inventarisatie van de
bestaande toestand en de hulp van de automatisering
hierbij. Het gebruik van de kaarten door de planners
en anderen komt nauwelijks aan de orde. Dat is niet
zo verbazingwekkend, wanneer men ziet dat vooral
kartografische en geodetische tijdschriften in deze
bibliografie zijn verwerkt. Stedebouwkundige en meer
algemeen op de ruimtelijke planning gerichte boeken
en tijdschriften ontbreken.
De Systematische Bibliographie zum Städtebau bevat
een paragraaf 'Kartographie, Vermessung, Luftbild
wesen'. Hierin hebben ongeveer 50 (Duitse) titels be
trekking op kartografische onderwerpen. Naast plan-
ningsatlassen worden algemene inleidingen tot de
(thematische) kartografie genoemd, o. a. van Amber-
ger, Bosse, Imhof en Witt. Specifiek op de ruimtelijke
planning afgestemd is er weinig.
KT 1984. X. 1
