Nieuw-Holland had, wordt duidelijk uitgedrukt in de
Nederlandse kartografische produkten van die tijd.
De geheime detailkaart van Hessel Gerritsz. (1628)
had een blijvende invloed op alle overige commerciöle
kartografen en uitgevers. Hij diende als basis voor
een kaart op perkament door Jacob Aertsz. Colom
(1630-1640) die ook de ontdekkingen van de Pera weer-
geeft, hoewel die niet voorkwamen op Hessel Gerritsz.
kaart, die niet ver genoeg naar het oosten doorliep
(26).
Figuur 2. Theunis Jacobsz. deel van zijn Pascaerte
van Oost-Indien (c. 1630-1640), gedrukt op perkament,
met de voor-Tasmanse ontdekkingen in Australie (Ba
dische Landesbibliothek, Karlsruhe).
In de werkplaats van de kartografenfamilie Colom werd
ook een globe vervaardigd waarop alle Nederlandse
ontdekkingen tot en met 1627 te zien waren (27).
De ontdekkingen op de west- en zuidkust zijn ook te
vinden op een globe door Arnold Florent van Langren
(1639) in Grenoble (28). Nieuw-Guinea verschijnt hier
als een afzonderlijk eiland, en de ontdekkingen van
De Torres aan de zuidkust (1606) worden eveneens ge-
toond. De zuidkust van Australie zet zieh voort in een
onbekend zuidelijk continent.
Deze globe toont, evenals die in de Archives Nationa
les in Parijs, de ontdekkingen gedaan tussen 1619 en
1627 met de hand ingetekend en de gegraveerde kust-
lijn is op dezelfde manier voortgezet (29).
De vödr Tasman gedane ontdekkingen zijn eveneens
weergegeven op een op perkament gedrukte kaart van
Theunis Jacobsz. (30). Het continent draagt hier de
naam 't Land van de Eendracht', die anders alleen
maar voor een deel van de westkust van Australie
wordt gebruikt. De pre-Tasman ontdekkingen kwamen
ook voor op de vele edities van de kaarten van de
Polus Antarcticus (31) van Henricus Hondius, en van
de Mar di India (32) van Joannes Janssonius; zij
vormden een beslissende bijdrage tot de Nederlandse
kennis en ideeön omtrent dit gebied.
Laten we ons nu gaan bezighouden met het hoogtepunt
van de Nederlandse periode der ontdekkingen in
Nieuw-Holland: de twee ontdekkingsreizen van Abel
Jansz. Tasman in 1642/43 en 1644 (33).
Anthonie van Diemen was een der meest energieke
Gouvemeurs-Generaal in Batavia, wiens belangrijk-
ste doelstellingen waren het de vijand zo ongemakke-
's lijk mogelijk te maken, de handel voort te zetten en
uit te breiden en nieuwe landen te ontdekken. Het was
Van Diemen die besliste dat de opheldering van het
vraagstuk van het zuidelijke continent niet langer aan
het toeval zou worden overgelaten. In 1642 bereidde
hij een systematische ontdekkingsreis voor, met de
leiding waarvan hij Tasman belastte. Het hoofdmotief
voor de hele ondememing vormde de speculatie om
trent rijke landen in het zuiden en oosten. Men hoopte
dat Tasman's reis een doorvaart naar de Grote Oce-
aan zou onthullen waardoor een gemakkelijke route
naar Chili zou zijn ontdekt, voor de VOC een zaak van
aanzienlijk economisch gewicht. Tegelijk met de ont-
sluiting van de rijke Chileense markt hoopte men dan
kapersactiviteiten te kunnen ondememen tegen Spaan-
se koopvaardijschepen.
Op zijn eerste reis in 1642/43 met de Zeehaen en de
Heemskerck bewees Tasman dat de zeeweg naar Chili
een mogelijkheid was, en dat het zuidelijk continent
zieh niet zo ver naar het zuiden uitstrekte. Als een
gevolg van de omzeiling van Australie - welk kontinent
Tasman zelfs op zijn eerste reis niet heeft gezien -
schrompelde het grote zuidelijke continent, dat reeds
sedert klassieke tijden door de hoofden van de geo-
grafen had gespookt, en dat vooral in de 16e eeuw
enorme proporties had aangenomen, aanzienlijk ineen.
Op de zgn. 'Eugenius'-kaart in de Atlas Van der Hern,
die een kopie is van de kaart door de eerste stuurman
Frangois Jacobsz. Visscher, is de gehele route te
zien, met het dagelijks gemaakte bestek (34). Tasman
noemde het eerste op zijn reis ontdekte land 'Anthonie
van Diemen's Landt' als eerbetoon aan de Gouvemeur-
Generaal (35). Op 4 december 1642 verliet het smal-
deel de oostkust van dit land op een oostwaartse koers
over een zee die later de Tasman Zee is genoemd ter
Figuur 4. De oudste gedrukte detailkaart van Australie
met de in de eerste helft van de 17e eeuw door de Ne-
derlanders gemaakte ontdekkingen. Uit M. Thevenot's
Relations de divers voyages (Paris 1663).
16
KT 1984. X. 3
