De produktie van kaarten en adassen in facsimile in
Nederland na de Tweede Wereldoorlog
A.H. Sijmons
Reeds lang vöör de Tweede Wereldoorlog versehenen
in Nederland faesimilö-edities van belangrijke oude
kaarten. AI in 1894-1897 publiceerde Frederik Muller
zijn befaamde collectie 'Remarkable maps of the
XVth, XVIth and XVIIth Century', en in 1916-1923
werd de complete serie plattegronden van Noord-
Nederlandse Steden in de 16e eeuw door Jacob van
Deventer, in kleuren gereprodueeerd. F. C. Wieder's
'Monumenta Cartographica' verscheen tussen 1925 en
1933 en 14 van de 16 delen van Prins Youssouf Kamal's
'Monumenta Cartographica Africae et Aegypti' ver
sehenen tussen 1926 en 1938. Zo was dus in Nederland
het vervaardigen van kaart-facsimilö's geenszins een
nieuwigheid toen, na de oorlog, een opmerkelijke ont-
wikkeling in deze tak van kaartvervaardiging een aan-
vang nam. Zelfs gedurende de Duitse bezetting waren
Nederlandse uitgevers er nog in geslaagd een belang
rijke facsimilö-uitgave te produceren: de 16e-eeuwse
kaarten der Nederlandse provincies door Jacob van
Deventer (1941), waarvan de originelen tijdens de
oorlogshandelingen werden vemietigd.
Doch de grote vooruitgang in de produktie van faesi-
milö-kaarten en atlassen werd sedert het eind van de
oorlog geboekt, toen grote technische verbeteringen,
zowel in fotografie en lithografie als in de druktech-
niek, het mogelijk maakten facsimilö's van superieure
kwaliteit te vervaardigen. Deze technische ontwikke-
ling ging samen met een sterk toegenomen belangstel-
ling voor deze kartografische produkten, zowel bij
wetenschappelijke onderzoekers als bij een breder
publiek. De wetenschappelijke Studie van oude kaarten
en atlassen, en in het bijzonder die van de unica en
de zeer zeldzame exemplaren, werd door deze ontwik-
keling ten zeerste vergemakkelijkt, vooral omdat in
de meeste gevallen een kaartfacsimilö begeleid wordt
door een dikwijls uitgebreide karto-bibliografische
publicatie met betrekking tot de geschiedenis van de
kaart en zijn auteur; zulke toelichtingen vormen tege-
lijk bijdragen tot de wetenschappelijke literatuur.
Bovendien verschaft het beschikbaar zijn van een goed
facsimilö aan kaartbeheerders de mogelijkheid om de
originelen ongestoord in hun bewaarplaatsen te laten.
Andere belangrijke factoren bij de toeneming van de
vervaardiging van kaart-facsimilö's zijn de levendige
belangstelling die thans velen aan de dag leggen voor
de geschiedenis van eigen stad of Streek, en tevens
de aantrekkelijkheid van een goed geslaagd facsimilö
van een mooie oude kaart. Deze toegenomen belang
stelling Steide uitgevers in staat publicaties op Stapel
te zetten welke ook economisch realiseerbaar bleken.
Men kan bij de produktie van kaart-facsimilö's in
Nederland in de naoorlogse periode enkele categorieön
onderscheiden: wereldkaarten, regionale kaarten van
Nederland, facsimilö's van eerste edities van Neder
landse topografische kaarten, en historische stadsplat-
tegronden. De groep der facsimilö-atlassen omvat
zowel in Nederland als eiders gepubliceerde atlassen.
Voorts zijn er de min of meer populariserende verza-
melwerken van fraaie speeimina van fraaie kaarten
van bepaalde gebieden of over speciale onderwerpen.
Wat de categorie der wereldkaarten betreft dient spe-
ciaal melding te worden gemaakt van de reeks faesimi-
lö-wandkaarten gepubliceerd onder redaktie van prof.
dr. G. Schilder, aanvankelijk uitgegeven door N. Israöl
en thans, met aanzienlijke uitbreiding van het program
ma, onder de serietitel 'Monumenta Cartographica
Neerlandica' door uitgeverij Canaletto. In deze belang
rijke reeks zijn tot nu toe reeds versehenen: de 20-
delige wereldkaart van Blaeu/Hondius (1624), de 20-
bladige wereldkaart van Jodocus Hondius Senior en
Nicolaes Visscher (1669), de 12-bladige wereldkaart
van Pieter Van den Keere (1611), de 6-bladige wereld
kaart van Franpoys van den Hoeye en Nicolaes van
Wassenaer (1661), de 4-bladige wereldkaart van Van
den Keere in Mercator's projektie (1619) en de 4-bla
dige wereldkaart van Claes Jansz. Visscher (1650).
AI deze facsimilö's worden begeleid door uitgebreide
karto-bibliografische inleidingen door de redakteur
prof. Schilder.
Mercator's beroemde wereldkaart van 1569 werd in
1962 in facsimilö gepubliceerd door B. van 't Hoff.
Een tweede belangrijke categorie wordt gevormd door
de grote historische regionale kaarten van Nederland.
In deze groep werden de beroemde 16e-eeuwse provin-
ciekaarten van Christiaan Sgrooten gepubliceerd door
S. J. Fockema Andreae en B. van 't Hoff (Brill, 1961).
In 1970 maakte de uitgeversfirma Canaletto een aan-
vang met de publicatie van een belangrijke reeks
facsimilö's van Nederlandse historische regionale
kaarten, aanvankelijk voomamelijk kaarten van de
polder- en waterschapsgebieden in het westen des
lands, later ook van andere landsdelen (o. m. de kaart
van Friesland van Bemardus Schotanus Sterringa
van 1665, faesimilö-editie 1983, inleidingdoorD.de
Vries). Dezelfde firma publiceerde ook het kartogra
fische oeuvre van de befaamde 18e-eeuwse militaire
kartografen en topografen W. T. D. W. C. en A. Hat-
tinga, dat zowel topografische kaarten als stadsplatte-
gronden omvat.
Tot de groep der in facsimilö gereprodueeerde regio
nale kaarten moeten we ook rekenen de in 1718 door
Franqois Halma uitgegeven 'Uitbeelding der Heerlijk-
24
KT 1984. X. 3
