den van de duitse kartografie, be-
geleid door artikelen van op deze
gebieden bevoegde auteurs. Geheel
nieuw was deze onderneming niet:
velen van ons herinneren zieh on-
getwijfeld nog de befaamde 'doos
van De Smit'die ter gelegenheid
van de ICA-Conferentie van 1967 te
Amsterdam aan de deelnemers
werd uitgereikt en die we vermoe-
delijk als de 'Urfaust' van dit soort
publikaties moeten beschouwen.
Zij had natuurlijk de nederlandse
kartografie tot onderwerp.
Om tot de duitstalige publikatie te-
rug te keren: men heeft ter gele
genheid van de derde 'Dreiländer-
tagung'in 1984 te Stuttgart gehou-
den, de krachttoer van 1970 op nog
indrukwekkender wijze herhaald.
Kon in 1970 nog worden volstaan
met ddn, zij het ook omvangrijke
band met 15 teksthoofdstukken en
192 kaartfragmenten, ditmaal wa
ren niet minder dan drie banden
benodigd met in totaal 41 tekstbij-
dragen en 416 kaartfragmenten.
Tegelijkertijd zijn in opzet en uit-
voering identieke publikaties Over
de oostenrijkse en zwitserse karto-
grafische produktie versehenen.
Ondanks zijn indrukwekkende om-
vang vormt dit werk nog geen to-
taaloverzicht van de totale duitse
kaartproduktie. De opgenomen
voorbeelden zijn echter in samen-
werking tussen de betreffende au
teurs en de medewerkende kaart-
producenten geselecteerd uit een
blijkbaar nog veel groter aanbod.
Reeds de vergelijking van de in-
houdsopgaven der beide edities laat
de sterke mate van diversificatie
zien, die de kartografie in de be-
trekkelijk körte periode van 15 jaar
heeft ondergaan. Kon in 1970 nog
worden volstaan met een betrekke-
lijk eenvoudige indeling in 4 hoofd-
afdelingen, onderverdeeld in 15
hoofdstukken, thans is de afzonder-
lijke tekstband verdeeld in niet
minder dan 11 hoofdafdelingen, die
samen 39 hoofdstukken omvatten.
Bovendien heeft zieh in de verde-
ling van de stof een belangrijke ac-
centverschuiving voorgedaan: was
het materiaal in 1970 nog voorna-
melijk gerangschikt volgens de
kaartproducerende instanties,
thans is het veel sterker 'funetio-
neel' geordend. Daardoor hebben
de scheidslijnen tussen de ambte-
lijke en de 'Privat'kartografie de
neiging te vervagen. Hiermede is
ongetwijfeld een meer overzichte-
lijke geleding van het materiaal be-
reikt. De 'Privat'kartografie, die
in de nieuwe uitgave 'Gewerbliche'
kartografie heet, omvat de atlas-
en schoolkartografie, alsmede de
door firma's vervaardigde wegen-
kaarten en stadsplattegronden. De
sterkere differentiering naar the-
ma werd vooral bepaald door de
enorme groei van de thematische
kartografie.
Zelfs bij deze omvang blijven er
beperkingen wegens kosten en de
altijd min of meer toevallige be-
schikbaarheid van het gewenste
kaartmateriaal. Niettemin is naar
een zo groot mogelijke representa-
tiviteit gestreefd. Hiermede lijkt
mij de grens van wat op deze wijze
realiseerbaar is te zijn bereikt,
en men moet zieh verbazen over
de geleverde prestatie. Desiderata
met betrekking tot een mogelijke
toekomstige soortgelijke onderne
ming kunnen dan ook slechts met
inachtneming van deze grenzen ge-
uit worden.
Zo zou op de achterzijden van de
kaartbijlagen gestreefd kunnen wor
den naar een wat meer uniforme
presentatie, en vooral naar een uit-
breiding van de paragraaf 'Hinwei
se auf den Inhalt der Beilage'.
Doordat de bij lagen vrijwel altijd
kaartfragmenten zijn, zonder bij
gevoegde legenda, is het interpre-
teren en dus ook het evalueren van
de kaarten vaak moeilijk. Er zijn
echter een aantal lofwaardige uit-
zonderingen (410-46 I, II, 410-47,
410-52 enz.Inzake de betekenis
van de kleuren en Signaturen zou
beknopte informatie kunnen worden
verstrekt; in een aantal gevallen
is dit inderdaad gebeurd, in ande
re niet. Het is een kwestie van ge-
lijkschakeling, de beschikbare
ruimte op de achter zij de laat dit
gemakkelijk toe. Vooral voor de
thematische kaarten met hun tal-
rijke wijzen van uitvoering lijkt
mij deze informatie belangrijk.
Het is voorts jammer dat aan het
opstel van prof. Heupel over
'Automation in der Kartographie'
geen voorbeelden van via automati-
sering tot stand gekomen kaarten
zijn toegevoegd, al wäre het slechts
om de nog steeds populaire mening
te weerleggen dat dergelijke kaar
ten ook noodzakelijk 'lelijke' kaar
ten zou den moeten zijn. In het ma
teriaal bevinden zieh echter voor-
treffelijke voorbeelden van
'rechnergestützte' kaarten (711-3,
711-6, 736-7, 736-11, 736-22
enz.waarnaar verwezen had
kunnen worden.
Voorts zou men mogelijk iets meer
eenheid kunnen brengen in de wijze
waarop de verschillende auteurs
met het onder hun gebied ressorte-
rende materiaal hebben gewerkt.
Het valt namelijk op dat velen van
hen zieh in hun opstel inderdaad,
hetzij analyserend of classificerend
met dit materiaal hebben bezigge-
houden. Anderen daarentegen heb
ben een -overigens veelal voor-
treffelijk- opstel geschreven over
de algemene aspecten van de kaart-
categorie waarover zij terzake be-
voegd zijn, waaraan dan het bijbe-
horende kaartmateriaal zonder
verder commentaar is toegevoegd.
Deze opmerkingen zijn echter nau-
welijks als kritiek te beschouwen,
veeleer als voorstellen ter overwe-
ging bij een hernieuwde uitgave.
Samenvattend moet gezegd worden
dat hier opnieuw een werkstuk is
geleverd dat, zowel door de schit-
terende presentatie van de duitse
kartografische produktie als door
de samengebalde en overzichtelijke
informatie in het tekstdeel (350
bladzijden), een topprestatie is
van de duitse kartografie.
K. Sijmons
WOORDENBOEK
AUTOMATISERING
In de reeks Poly-zakboekjes van
PBNA verscheen in 1985 de
eerste druk van het Woordenboek
Automatisering.
In dit zakboekje worden ruim
8. 000 engelstalige begrippen op
het gebied van Computers, tele-
communicatie en kantoorautoma-
tisering vertaald en vervolgens
verklaard. Waar nodig wordt
bovendien aangegeven binnen wel
ke programmeertaal, welk bestu-
ringssysteem of protoeol de be-
schrijving van toepassing is.
Achterin het boek wordt de bete
kenis van ruim 6. 000 afkortingen
en letterwoorden verklaard.
Het Woordenboek Automatisering
telt 960 pagina's. Het is in de
boekhandel verkrijgbaar maar
kan ook rechtstreeks worden
besteld bij PBNA, Velperbuiten-
singel 6, 6828 CT Arnhem,tel.
085-575857. De prijs bedraagt
f 63,50 (tijdelijke introduetieprijs
f 59,50).
64
KT 1985. XI. 1
