De thematische stadskartografie als belangrijk hulp-
middel voor de stedelijke planning
H. Pape
Het onderwerp van dit artikel maakt deel uit van het
brede gebied van de stadskartografie. Het vormt de
verbinding met een speciaal onderdeel van de ruimte
lijke ordening, de daadwerkelijke grondgebruiksplan-
ning. Dit speelt zieh af op het gemeentelijk niveau.
Stadskartografie is de kartografie van de grote Ste
den. Dat zijn complexe, zeer aktieve economische
gebieden waarin de problemen van wonen en werken
van de inwoners op een klein oppervlak geconcen-
treerd zijn, en op veel verschillende manieren tot
uitdrukking komen.
Het begrip stadskartografie is nog zeer jong, hoewel
de kartografische weergave van Steden, als handels-
centra of als centra van economische, geestelijke of
wereldlijke macht, al eeuwenlang plaatsvond. Het
eigenlijke offici'ele begin van de stadskartografie valt
samen met de oprichting van de stedelijke karterings-
diensten in de tweede helft van de 19e eeuw als gevolg
van de eerste industrialiseringsperiode. Zo is ook in
Rotterdam 100 jaar geleden een stedelijke karterings-
dienst ontstaan.
De industrialisatie bracht een snelle groei van de
Steden met zieh mee, waardoor de eerste ruimtelijke
ordeningsmaatregelen nodig werden. Deze moesten
ongecontroleerde ontwikkelingen van de stad helpen
verhinderen.
De belangrijkste voorwaarde daarvoor was het be-
staan van meetkundig nauwkeurig kaartmateriaal als
ondergrond voor de ruimtelijke ordening. In deze
periode ontstonden kaartseries en overzichtskaarten
van de Steden op schalen 1:1. 000, 1:5. 000 en
1:10. 000. Aanvankelijk bestond er geen samenhang
tussen de verschillende bladen die met name de te
ontwikkelen stadsgebieden weergaven. Pas later wer
den schalen en bladindeling gestandaardiseerd. Het
begrip 'stadskartografie' duikt pas na de Tweede We-
reldoorlog op in de literatuur. Er trad toen een
nieuwe fase in in de stedelijke ontwikkeling en daar-
mee ook in de stedelijke planning.
Vanaf dat moment is de ontwikkeling van de stadskar
tografie nauw met die van de stedelijke planning ver-
bonden. De moderne stadskartografie heeft voor het
vervullen van haar taken zowel meetkundig nauwkeu-
rige basiskaarten nodig alsook thematisch-kartogra-
fische informatie.
Daaruit volgen de huidige taken van de stadskartogra
fie:
1. de produktie van basiskaarten;
2. de produktie van thematische kaarten, als basis
en als hulpmiddel voor de stedelijke planning.
Het doel van elke stedelijke ruimtelijke ordening is
het ontwerpen van een plan voor het grondgebruik. In
dit plan worden de aard, de verdeling en de omvang
van het grondgebruik geregeld: er ontstaat een plan
dat vergelijkbaar is met het Nederlandse. Het plan is
tegelijkertijd:
- een funetioneel model van de stad (gebruik funktie)
- een kader voor detailplannen.
Men kan niet in het algemeen aangeven hoe een indivi-
dueel plan voor het grondgebruik wordt ontwikkeld.
Toch speien bepaalde modelmatige ideeen daarbij een
rol. Daarmee betreedt men het terrein van de plan-
ningsvoorbereiding, waarbij thematische kaarten van
groot belang zijn. Wanneer men ervan uitgaat dat het
grondgebruiksplan ontstaat uit met elkaar in overeen-
stemming gebrachte modellen van doelterreinen (wo
nen, recreatie, werken, enz.), op basis van een ruim-
telijk ontwikkelingsmodel, dan is kennis van en inzicht
in het planningsgebied beslist noodzakelijk.
Precies zoals er voor de bewerking en weergave van
het thema 'grondgebruik' topografische basiskaarten
nodig zijn, die het beeld van het planningsgebied to
nen, zo zijn er voor het plannen van het grondgebruik
zelf thematische basiskaarten nodig. In het proces van
de ruimtelijke ordening vormen ze het gereedschap,
en de middelen om inzicht te verkrijgen, en als zoda-
nig moeten ze aan bepaalde voorwaarden voldoen, om
ze ten volle te kunnen benutten.
Hiertoe behoort in de eerste plaats het concipieren
van een thematisch systeem, dat zieh orienteert op de
deelterreinen van de ruimtelijke ordening. Het gaat
hierbij om het uitwerken van een serie analytische
thematische kaarten, waarvan men de inhoud onder-
ling kan combineren of aggregeren. Op die manier
wordt de mogelijkheid geschapen om er synthesekaarten
of complexe thematische kaarten uit af te leiden, die
fundamentele uitspraken toelaten over alle voor de
ruimtelijke ordening relevante componenten van de
struktuur van het onderzoeksgebied.
Op grond van hun inhoud kunnen afzonderlijke kaarten
zonder samenhang niet voor dit doel in aanmerking
komen.
Enkele thematische kaarten uit Dortmund kunnen als
voorbeeld dienen voor het voorgaande: Tot de serie
'Natuurlijke grondslagen' hören zowel kaarten van de
oppervlaktevormen, van de bodem, als van de hydro-
logie. Het gaat hier in alle gevallen om elementaire
en konstante gegevens die slechts op de lange duur
veranderen, en dus geen last hebben van een verlies
van aktualiteit. Ze vormen eenvoudigweg de basis
voor elke ruimtelijke planning. In combinatie leveren
ze het geraamte van de natuurlijke basis van het plan
ningsgebied.
KT 1985. XI. 3 41
