De West-Afrikaanse kartografische keuken
L. Heres
Dit artikel gaat over het wel en wee van de kartografie in het hedendaagse West-Afrika. De uitspraken die hierin
gedaan worden zijn niet gebaseerd op een systematische Studie, maar op indrukken die men daar al werkende en
reizende op kan doen.
Het artikel pretendeert niet volledig te zijn: West-Afrika is groot en het kost veel moeite en vooral veel tijd om
achter de juiste feiten te komen; zelfs na een jarenlang verblijf komt het nog regelmatig voor dat men stuit op
tot dan toe onvermoede maar toch bestaande aktiviteiten en ontwikkelingen.
West-Afrika als culturele en
historische eenheid
In het Afrika ten zuiden van de Sahara zijn een aantal
subeenheden te onderscheiden. E6n hiervan is West-
Afrika. Dit gebied kan globaal gedefinieerd worden
als het stroomgebied van de Niger plus de kustgebie-
den ten zuiden en ten westen hiervan (kaart blz. 51).
In dit gebied wonen een groot aantal ethnische groepen,
die - ondanks aanzienlijke onderlinge verschillen - al
sedert de vroege Middeleeuwen een zekere culturele
en historische band met elkaar hebben. De rivier de
Niger -als enige permanent bevaarbare rivier in dit
gebied- is hierbij een bindende faktor van betekenis
geweest.
De Europese kolonisatie heeft deze historische banden
voor het grootste gedeelte in tact gelaten. Want hoe-
wel de koloniale machten zieh bij de opdeling van
Afrika weinig hebben laten leiden door de toen be
staande sociaal-geografische grenzen, is het toch op-
vallend dat het grootste gedeelte van West-Afrika
onder de invloed van 66n moederland, Frankrijk, is
gekomen.
Het centralistische Franse bestuursmodel heeft over-
duidelijk zijn sporen in haar ex-koloni'en achtergela-
ten, die ook nu nog -25 jaar na de onafhankelijkheid-
te traceren zijn; zowel op taalkundig, monetair als
onderwij skundig gebied: van Dakar tot Cotonou en van
Abidjan tot Niamey gaan alle lagere en middelbare
schoolleerlingen In 66n en hetzelfde kaki-kleurige
schooluniform gekleed.
Gezien deze dubbele gemeenschappelijke achtergrond
-ön uit de prekoloniale ön uit de koloniale periode -
is het gerechtvaardigd om de voormalige Franse kolo-
nien in West-Afrika als eenheid te behandelen, 66k
in haar kartografische aspekten.
E conom ie
De Franstalige landen in West-Afrika behoren bijna
alle tot de minst ontwikkelde landen. Dit zijn landen
die een Bruto Nationaal Produkt hebben dat lager dan
500 dollar per hoofd van de bevolking bedraagt.
Verreweg het grootste gedeelte (80 90%) van de be
volking werkt in de landbouwkundige sector. Of eigen-
lijk beter gezegd: leeft en werkt nog binnen de struk-
tuur van de traditionele, zelfvoorzienende dorpseco-
nomie, waar landbouwkundige, ambachtelijke en han-
delsaktiviteiten nog sterk met elkaar verweven zijn en
waar nauwelijks sprake is van enige beroepsdifferen-
tiatie.
Slechts een minderheid (10 20%) oefent een beroep
uit in de westerse betekenis van het woord: hetzij als
kleine zelfstandige of medewerker in de ambachtelijke
sector, hetzij als werknemer van 66n van de Schaarse
industriSle bedrijven, hetzij als militair of overheids-
ambtenaar. Zij vormen de 'burgers' van de samenle-
ving, dat wil zeggen zij wonen en werken in de grotere
bevolkingscentra.
Van deze burgers werkt een z66r beperkt aantal in de
tertiaire, de dienstverlenende sector. Dit in tegenstel-
ling tot de westerse landen, waar zo langzamerhand
de meerderheid van de beroepsbevolking zijn inkomen
uit deze sector betrekt.
Kartografische en landmeetkundige aktiviteiten - die
voor het grootste gedeelte tot de dienstverlenende ak
tiviteiten gerekend kunnen worden- zijn er wel, maar
in een sterk geredueeerde en aangepaste vorm.
De volgende paragrafen zullen dit trachten te verdui-
delijken.
Kartografische ingredienten en
hun leveranciers
Er bestaat een zekere overeenkomst tussen het ver-
vaardigen van een kaart en het bereiden van een ge
recht. En zoals zelfs de beste en meest kreatieve kok
niets kan uitrichten als hij niet kan beschikken over
een minimaal aantal ingredienten, zo kan een karto-
graaf geen kaart vervaardigen als hem de noodzakelij-
ke basisgegevens ontbreken.
Men denke hierbij aan:
- geodetisch puntenveld; nodig om de kaart te kunnen
'opspannen';
- luchtfoto's: leveranciers van topografische en an
dere fysische terreininformatie;
- andere bronnen van terreininformatie;
- statistische gegevens;
- toponymen (aardrijkskundige namen).
Geodetisch puntenveld.
Reeds vroeg in de koloniale tijd hebben de Fransen een
KT 1985. XI. 3
43
