De kartografie van de historisch- landschappelijke
kartering van Nederland 1:50.000
Chr. de Bont
In de afgelopen twee jaar is bij de Stiehting voor Bo-
demkartering de legenda ontwikkeld voor de histo-
risch-landsehappelijke kartering 1:50. 000 en is deze
legenda in een zestal proefgebieden -verspreid over
heel Nederland- getoetst enbijgesteld (1). Het door
het Prins Bernhardfonds gefinancierde projekt is uit-
gevoerd onder wetenschappelijke begeleiding van de
Werkgroep Landschapstypologie van de Natuurweten-
schappelijke Commissie van de Natuurbeschermings-
graad waarin historisch geografen, verbonden aan de
verschillende universiteiten en onderzoekscentra,
verenigd zijn.
De Werkgroep Landschapstypologie is begonnen met
het ontwerpen van een nieuwe typologie van het Ne-
derlandse cultuurlandschap, waarbij naast een dege-
lijk wetenschappelijk fundament vooral de bruikbaar-
heid voor de ruimtelijke ordening en het beleid voor-
op Staat (2). In de eerste ontwikkelingsfase is onder
andere een steekproefsgewijze inventarisatie uitge-
voerd van perceelsvormen en perceelsvormverande-
ringen in heel Nederland voor de periode 1900-1980,
waarbij onder meer aandacht is besteed aan de ver-
andering in grondgebruik en de perceelsrandbegroei-
ing (3). In de tweede fase is de nadruk komen te lig-
gen op de totale genese van het Nederlandse cultuur
landschap, waarbij veel verder in de tijdkan worden
teruggekeken dan de peildatum 1900. Dit resulteerde
in de historisch-landschappelijke kartering van
Nederland 1:50. 000.
Het nastreven van een landelijke kartering van de
genese van het Nederlandse cultuurlandschap draagt
een zekere mate van tweeslachtigheid in zieh. Een zo
gedetailleerd mogelijke kartering vraagt om een
grootschalige kartografische weergave, liefst op
kadasterniveau. Een heel Nederland beslaande karte
ring op schaal 1:500 - 1:5. 000 is niet reeel. Gekozen
is daarom voor de kaartschaal 1:50. 000, in navolging
van en in aansluiting op de bodemkaart, de geomorfo-
logische, de geologische en de water staatskaart. De
historisch-landschappelijke kaart bevat punt-, lijn-
en vlakgegevens. De topografische ondergrond van de
kaart wordt gevormd door een niet vereenvoudigde
topografische kaart 1:50. 000. Bij elke historisch-
landschappelijke kaart zal een beperkt gekleurd werk-
blad en een uitgebreide toelichting verschijnen.
De genese van het cultuurlandschap
De geschiedenis vah het cultuurlandschap speelt zieh
af binnen een bepaalde'tijd - vanaf de eerste ontgin-
ning tot heden - en binnen een begrensde ruimte - het
Nederlandse grondgebiqd onderverdeeld in verschillen
de regio's. Vanaf de eerste ontginning tot heden heeft
er een omzetting plaatsgevonden van natuurlandschap
naar een door de mens gecreeerd cultuurlandschap.
Het is vooral het tijdsaspekt dat voor deze kartering
een nadere uitwerking behoefde.
In figuur 1 is de genese van het Nederlandse cultuur
landschap in een tijd-ruimte model weergegeven. Het
tijdsaspekt bestaat uit drie lagen. De meest recente
periode wordt het karteringstransparant genoemd. Dat
is de periode waarin met behulp van betrouwbaar topo-
grafisch kaartmateriaal de landschappelijke ontwikke-
ling nauwkeurig te volgen is. De ondergrens voor deze
tijdslaag 1 igt voor heel Nederland in het begin van de
19e eeuw bij de Minuutplans van het oudste kadaster
(ca. 1830) en de Militaire en Topographische Kaart van
het Koningrijk der Nederlanden die tussen 1840 en
1860 is vervaardigd. Hoewel grote delen van laag
-nat- Nederland langer geleden gekarteerd zijn wordt
de ondergrens van het karteringstransparant voor heel
Nederland bepaald door de zwakste schakel in de ket-
ting: die gebieden waarvoor geen, of onbetrouwbaar
ouder kaartmateriaal voorhanden is.
Tussen het karteringstransparant en een eerste ver-
melding in de archieven of anderssoortig oudste gege-
ven bevindt zieh een qua informatie over de genese van
het cultuurlandschap problematische periode: het ken-
KARTERIN 3S-
TRANSPARANT
KENNIS-
VACUÜM
OUDSTE
GEGEVEN
KT 1985. XI. 3
53
