Tot slot van deze zeer körte en fragmentarische be-
schrijving van de genese van Waterland komt nog een
belangrijk onderdeel van de waterstaatsgeschiedenis
aan de orde, namelijk de molenbemaling van Water
land. Juist van dit aspekt zijn in het cultuurlandschap
nog veel relicten zichtbaar.
Pas in de 17e eeuw was door oxydatie van het veen het
Waterlandse maaiveld zo laag komen te liggen ten op-
zichte van de Zuiderzee dat een natuurlijke afwatering
onmogelijk werd. Bij het droogmalen van de drie Wa
terlandse meren ging zoveel waterberging verloren
dat kort daarop een aantal molens voor de bemal ing
van Waterland moesten gaan zorgen. Bij een van de
uitwateringspunten -aan de Poel onder Monnicken-
dam - stonden verscheidene windwatermolens. AI
deze molens zijn verdwenen, maar nog steeds is de
water staatkundige funktie van de lokatie aanwijsbaar:
aan de Poel staat nu een modern gemaal. Aan een an
der belangrijk uitwateringspunt, de Rijper kolk, is
het voormalige stoomgemaal -de 19e eeuwse opvol-
ger van de molens - nog als zodanig aanwijsbaar on-
danks de omzetting tot woonhuis (lokatie rood gekar-
teerd voormalige waterstaatsfunktie (zie legenda
puntelementen). De grote molenkolk is in het land-
schap nog goed te zien, maar is op schaal 1:50. 000
niet als zodanig te karteren en zal dus in de toelich-
ting zijn plaats moeten vinden. Van de verschillende
molengangen waarmee de droogmakerijen werden be
malen is vaak de lokatie vastgelegd door een nieuw
gemaaltje, al of niet ingebouwd in een oud molen-
onder stuk.
De strijd tegen het water is in dit Waterlandse land-
schap en op de historisch-landschappelijke kaart op
veel plaatsen duidelijk zichtbaar. Veel van de kron-
kels in de voormalige zeewaterkerende dijk staan
voor even zovele dijkdoorbraken of markeren terug-
leggingen van niet te houden dijkvlakken (de kartogra-
fische toevoeging 'inlaagdijk'). De funktie van de his
torisch-landschappelijke kaart is dan ook in hoge ma-
te een signalerende. Verschiliende relicten hangen
qua ouderdom en - voormalige - funktie samen met
andere verschijnselen in het cultuurlandschap. Het is
niet mogelijk een complete weergave van de genese
van het landschap op de kaart te zetten, maar de his
torisch-landschappelijke kaart met de toelichting sa
men zullen toch een eind in de goede richting komen.
Slotwoord
In dit artikel is aandacht besteed aan aspekten van de
kartografie van de historisch-landschappelijke karte
ring van Nederland 1:50. 000. Het in de historische
geografie gehanteerde relict-begrip is in z'n verschil
lende aspekten ontleed en beschreven om te kunnen be
palen welke van deze aspekten een eigen kartografie
behoefden. De historisch-landschappelijke kaart moet
informatie geven over elementen in het huidige cultuur
landschap die stammen uit een minder of meer van ons
verwijderd verleden. Vanuit het heden moet verband
worden gelegd met vroegere situaties. Vooral de karto-
grafische weergave van het funktieaspect van punt-,
lijn- en vlakvormige relicten is hiervoor -naast date-
ring- belangrijk.
De meer specifieke wensen vanuit de ruimtelijke orde-
ning en het beleid ten aanzien van de kartering zullen
mogelijk aan de orde komen in een vervolgprojekt,
waarvan evenwel nog niet bekend is wanneer daarmee
kan worden aangevangen. Naast de afstemming op
ruimtelijke ordening en beleid zou ook het eerder ge-
noemde onderzoek naar perceelsvormen en verande-
ringen daarvan die bij de proefkartering die in dit ar
tikel aan de orde is gekomen ontbreekt alsnog aan de
kartering moeten worden toegevoegd. Dat in dit kader
tevens ruime aandacht moet worden geschonken aan
een bij Stelling van de kartografie lijkt wel duidelijk.
Noten
Drs. Chr. de Bont is werkzaam als historisch geo-
graaf bij de afdeling Landschap van de Stichting
voor Bodemkartering in Wageningen.
1. BONT, Chr. de, De historisch-landschappelijke
kartering van Nederland. Verslag over de periode
l-10-'82 tot 31-9-'83. Wageningen, 1983. (Tussen-
tijds verslag waarin de voorlopige legenda werd
beschreven en toegelicht.
BONT, Chr. de, De historisch-landschappelijke
kartering van Nederland schaal 1:50. 000. Enkele
hoofdlijnen (in druk). In: Geografisch Tijdschrift
1985.
BONT, Chr. de, De historisch-landschappelijke
kartering van Nederland schaal 1:50. 000 (in voor-
bereiding); hierbij verschijnen de zes proefbladen
in druk.
2. HAARTSEN, A. J. enJ. RENES, Naar een histo-
rischgeografische typologie van het Nederlandse
landschap. In: Geografisch Tijdschrift XVI (1982)
nr. 5, pp. 456-475.
3. BARENDS, S. De steekproefsgewijze inventarisa-
tie van perceelsvormen in Nederland (in voorbe-
reiding).
56
KT 1985. XI. 3
