KROGT, P. C. J. VAN DER, Adver-
tenties voor kaarten, atlassen,
globes e. d. in Amsterdamse kran-
ten, 1621-1811. Utrecht: HES Uit-
gevers, 1985. 473 pp.
ISBN 90 6194 055 9. Prijs f 150,-.
Op het idee gekomen door bronnen-
publikaties als 'De boekhandel te
Amsterdam voornamelijk in de
17de eeuw' van M. M. Kleerkooper
en W. P. van Stockum jr. ('s-Gra-
venhage 1914-1916) en met name
'London Map-Seilers 1660-1720'
van Sarah Tyacke (Tring, Hert-
fordshire, 1978) betreffende adver-
tenties in de London Gazette van
1668-1719 heeft Van der Krogt in
het kader van zijn promotie-onder-
zoek naar de globeproduktie in de
Nederlanden van de 16de t/m de
18de eeuw (als nevenprodukt) bo-
vengenoemd boek samengesteld.
Ruim 2000 advertenties zijn door
hem opgetekend die op enigerlei
wijze van belang kunnen zijn voor
de historische kartografie. Hij
heeft zieh beperkt tot de te Arnstein
dam uitgegeven kranten, ervan uit-
gaande dat de Amsterdamse kaart -
verkopers vooral in die kranten
hebben geadverteerd. De Haarlem-
sche Courant, die sedert eind 17de
eeuw verscheen en waarin derge-
lijke advertenties ook voorkomen,
is niet bij het onderzoek betrokken.
Het onderzoek werd uitgevoerd op
het Amsterdamse gemeente-archief
en in de Koninklijke Bibliotheek te
Den Haag, waar - op kleine hiaten
na - de diverse Amsterdamse kran
ten, uitgegeven sinds 1618, be-
waard worden. De advertenties be
treffen de aankondiging van kaar
ten, atlassen of globes die ver
sehenen, alsmede van boeken Over
landmeetkundenavigatie enz.
verkopingen van bibliotheken en in-
boedels, adreswijzigingen, aange-
boden landmeetkundig onderwij s
enz.
Hoewel veel van de advertenties
betrekking hebben op kaarten die
informatie geven over aktuele
(krijgs)gebeurtenissen in het ver-
leden -de eerste advertentie (in de
krant van 1 maart 1621) betreft bij -
voorbeeld de aankondiging van zo'n
nieuwskaart, uitgegeven door
Claes Jansz. Visscher - is deze
categorie toch niet zo sterk verte-
genwoordigd als men zou mögen
verwachten. Algemeen geldt dat bij
lange na niet voor elke kaart, atlas
of globe een advertentie werd ge-
plaatst. Er is sterk sprake van
willekeur hierbij geweest. De
auteur heeft dan ook wijselijk af-
gezien van het geven van een eva-
luatie. Het enige dat deze toeval-
lig geplaatste advertenties, die
vanaf 1702 zo nu en dan ook prij-
zen vermelden, sterk duidelijk
maken is het feit dat kartografi-
sche berichten in de vroegere
kranten frequent voorkwamen.
Opvallend daarbij is dat tussen de
bekende uitgeversnamen een be-
hoorlijk aantal weinig bekende of
tot dusver onbekende namen voor
komen, niet alleen uit Amsterdam
maar ook voor een klein deel uit
andere plaatsen. Voor de histo-
risch-kartografische onderzoeker
is dit bronnenboek een genoegen
om in te grasduinen. Gelukkig
heeft Van der Krogt de bonte ver-
zameling berichten voldoende ont-
sloten door een zeer uitvoerige
index op personen, zaken en
plaatsnamen. Met dat hulpmiddel
kan deze publikatie heel gericht
geraadpleegd worden, wanneer
men bijvoorbeeld op zoek is naar
ontbrekende kartobibliografische
gegevens, Zo maakte A. H. Ruitinga
bij haar artikel over de Atlas van
de Erven Ratelband uit 1735
(Caert-Thresoorjrg. 4, 1985,
nr. 3) er al dankbaar gebruik van.
Zelf deed ik een dateringsontdek-
king die goed van pas kwam bij de
afronding van mijn boek over oude
kaarten van de Vechtstreek.
Als uitzondering op de regel komen
in deze historisch-kartografische
publikatie geen afbeeldingen van
kaarten of globes voor. Toegege-
ven, er is geen reden voor, maar
een enkele afbeelding van een
authentieke krantenpagina of enke
le afzonderlijke advertenties was
toch aardig geweest.
Het enorme werk dat de auteur
heeft verzet blijkt achteraf voor
het globe-onderzoek niet zo schok-
kend veel te hebben opgeleverd.
Het is echter niet voor niets ge-
daan: voor de geschiedenis van de
kartografie in algemene zin is het
boek een belangrijke aanwinst.
Marijke Donkersloot-de Vrij
KAARTBOEK VAN HET BALJUW-
SCHAP VAN NAALDWIJK. Kaart-
boek van de landerijen gelegen in
de heerlijkheden Naaldwijk, Hon-
selersdijk en het Honderdland,
omstreeks 1620 door Floris
Jacobsz. vervaardigd.
Inleiding door M. Kok. Uitgegeven
door het Genootschap Oud-West-
land in samenwerking met Canalet-
to, Alphen aan den Rijn, 1985.
Facsimile van 162 pp. en 17 kaar
ten in kleur. Inleiding 27 pp. geTll.
Het genootschap Oud-Westland
heeft ter gelegenheid van het 50-ja-
rig bestaan het gelukkige initiatief
genomen om een facsimile van het
uit omstreeks 1620 daterende
kaartboek van Naaldwijk uit te ge
ven. Deze uitstekend verzorgde
uitgave is voorzien van een inlei
ding door M. Kok.
Na een beschrijving van de op-
komst, in de 16e eeuw, van het
kaarten maken door landmeters,
wordt in deze inleiding aandacht
besteed aan de landmeter Floris
Jacobsz van der Salm, telg van
een landmetersfamilie en de ver-
moedelijke maker van dit kaart
boek. De beknopte bespreking van
het kaartboek wordt aangevangen
met een heldere uiteenzetting van
de begrippen ambacht, heerlijk-
heid, parochie en dergelijke. Over
het ontstaan en het doel van het
kaartboek blijken geen exaete ge
gevens bekend te zijn, hetzelfde
geldt voor het gebruik. Toch zijn
zowel voor het een als het ander
redelijk betrouwbare veronderstel-
lingen te maken. Het is dan ook
zeer waarschijnlijk dat dit kaart
boek gemaakt en gebruikt is ten be-
hoeve van de grondbelasting, de
verponding. Deze belasting werd
omgeslagen met behulp van het
oppervlak, uitgedrukt in morgens.
Het kaartboek zelf bestaat uit een
overzichtskaart van het baljuw-
schap Naaldwijk en kaarten van de
15 kwartieren waarin het baljuw-
schap was verdeeld. Na elke kwar-
tierkaart volgt een lijst van eige-
naren of gebruikers van de in het
kwartier gelegen percelen, met
vermelding van het oppervlak.
Edn kaart, namelijk die van het
15e kwartier, was verloren gegaan,
maar door een gelukkige vondst in
het Algemeen Rijksarchief kon een
andere kaart, waarop hetzelfde ge-
bied voorkwam, als vervanging
worden opgenomen.
In deze uitgave treft men eerst de
reproduktie van het kaartboek aan,
daarna het voorwoord en de inlei
ding, eigenlijk dus een nawoord en
uitleiding! Het kaartboek bezit
geen titelblad en dit stelt de lezer
voor een verrassing: wanneer hij
het boek openslaat treft hij een
KT 1985. XI. 4
57
