5
den doorgekeken. Ten behoeve van de jaarlijks ver-
schijnende Bibliografieen van in Nederland versehenen
kaarten worden ook alle kaarten in de kamerstukken be-
schreven door het bureau Kaarten van het depöt Neder-
landse publikaties van de Koninklijke Bibliotheek in
Den Haag. Dat is gebeurd volgens het door de Centrale
Catalogus Kartografie van de Nederlandse Stichting
voor Informatie en Documentatie in de Kartografie ont-
wikkelde geautomatiseerde systeem. Het invoeren van de
bron - Handelingen van de Tweede Kamer der Staten Ge-
neraal - en de periode - 1979-1984 - leverde een uit-
draai van de gewenste informatie. Voor de vijfjarige
onderzoeksperiode zijn bijna 500 kaarten aangetroffen,
die nader zijn getoetst op vormgeving en leesbaarheid.
Er is bij dit onderzoek alleen aandacht besteed aan de
aanwezige kaarten, en niet aan de plaatsen waar kaar
ten eigenlijk bijgevoegd hadden moeten worden, zoals
bij een nota Inventarisatie beleidsbeslissingen met
betrekking tot het Waddengebied (Tweede Kamer, zitting
1982-1983, 17990), zonder kaarten, of een wetsvoorstel
Splitsing Provincie Zuid-Holland (Tweede Kamer, zit
ting 1980-1981, 16804) zonder kaart van de voorgestel-
de grenslijn. Bij alle voorgestelde gemeentelijke
grenswijzigingen worden in de Handelingen lijsten van
coördinaten in het gewijzigde systeem van de Rijks-
dnehoeksmeting opgenomen -bladzijdenlang-, onleesbaar
voor de kamerleden, die de coördinaten nergens kunnen
terugvinden.
De beschnjving van het kaartmateriaal is een litanie,
een aaneenschakeling van kartografische Vergissingen,
onbegnp en onwetendheid. Een aantal van de fouten
zijn in de kaartbijlage geillustreerd. De
kaartproducenten - vooral Rijkswaterstaat, Rijksplano-
logische Dienst, Topografische Dienst, Landinrich-
tingsdienst en CBS, - mag men deze onvolkomenheden
meestal niet aanrekenen. Zij verliezen de controle
over het door hen geleverde kaartmateriaal waann door
beleidsmstanties met viltstift wordt geklad, dat
wordt vergroot of verkleind, zonder rekening te houden
met de gevolgen van deze ingrepen.
In een aantal gevallen is er sprake van pnncipieel
foute kaartconstructies, dus zonden begaan tegen de
kartografische grammatica, die tot göön of tot een
fout beeld leiden: weergave van verschillen in waarde
door middel van kleurverschillen (zie figuur XI), van
volgorde door vormverschillen of van gebieden door
middel van puntsymbolen. Er is bij de Staatsuitgeverij
met betrekking tot de Handelingen feitelijk sprake van
een dubbele standaard, zoals dat bijvoorbeeld ook in
bladen als Intermediair of NRC-Handeisblad het geval
is: aan de verzorging van tekst en foto's enerzijds
wordt veel zorg besteed, er wordt zorgvuldig gespeld,
op stijl gelet, de tekst wordt uitgevuld, foto's wor
den van een bronvermelding voorzien en ze worden goed
leesbaar afgedrukt. Bij kaarten daarentegen wordt fre-
quent met primitieve middelen getracht de ruimtelijke
implicaties van een voorstel aan te geven.
Een van de meest brandende kwesties van de laatste
jaren, de plaatsing van kruisvluchtwapens is
Woensdrecht, wordt kartografisch geillustreerd door
een bijlage bij het schrijven van de Minister van De-
fensie aan de kamer van 28 juni 1983 (Tweede Kamer,
zitting 1982-1983, 17980, nr. 1, p.3) die bestaat uit
een zwart-witte A4 xeroxeopie van een deel van de
topografische kaart 1 25.000 waarop met viltstift
globaal het vliegveld is geschetst en waarop de voor
gestelde locatie door middel van een met de hand aan
gebrachte arcering is aangegeven. De mogelijke vesti-
gingsplaatsen van kerncentrales die ter sprake kwamen
in het vergaderjaar 1984-1985 (Tweede Kamer, zitting
1984-1985, 18830, nr.51-4, p. 139) zijn op onbeholpen
wijze weergegeven op een met ballpoint getekend kaar-
tje waarop met een schrijfmachine de namen zijn lnge-
tikt. Legio zijn de kaarten waarbij de contouren of
legenda-klassen zijn weggevallen. Het is bijna stan
daard om kaarttitel, schaal of bron weg te laten. En
als er al een schaalgetal is vermeid dan is dat door
verkleining vaak ongeldig geworden. Verkleining van
een kaart tot op rapport-formaat gaat zelden gepaard
met de vereiste generalisatie, hetgeen vaak in een on-
overzichtelijke wirwar resulteert of in te dünne lij-
nen. Regelmatig vindt men kaarten weer terug in ver-
volgnota's (Regenngsbeslissingen, inspraakrondes)
zonder dat de bijbehorende toelichting is overgeno-
men. Bij regeldrukkerkaarten wordt geen rekening ge-
houden met de rechthoekige karakters van de schrijf-
machineposities waardoor een kankaturale uitrekking
van het land ontstaat (figuur XIV).
Er is bij degenen die het kaartmateriaal voor de Twee
de Kamer uiteindelijk vormgeven sprake van onbegrip
aangaande de mogelijkheden van de kaart - bijvoorbeeld
door het intikken van getallen op de kaart in plaats
van de grootheden die deze getallen voorstellen pro-
portioneel weer te geven - een goed voorbeeld hiervan
is een kaartje van de loodemissie in ton/jaar ten ge-
volge van het wegverkeer (figuur XII) uit de nota
"Lood in het miiieu" (Tweede Kamer, zitting 1981-1982,
17371, nrs. 1-2, p.28). Met de hand zijn de hoeveelhe-
den in cijfers ingetekend op een catalogusblad van de
Topografische Dienst - vol-
ledig inadequaat als ondergrond. De emissieregistratle
Zuid-Holland leverde de gegevens over de S02-uitstoot
voor een kaart behorend bij het S02-beleidsplan (Twee
de Kamer, zitting 1979-1980, 15834, p. 130). De mge-
tikte numerieke informatie geeft een volstrekt ontoe-
reikend beeld van de feitelijke grootheden (figuur
XIII).
In totaal is bij 5425 van de ca. 500 aangetroffen kaar
ten sprake van fouten die de informatie-overdracht
ernstig bemoeilijken, dan wel de boodschap vertekenen,
het meest frequent door verkleining en een siechte le-
genda.
Een instantie die op het ogenblik rekening houdt met
de gebrekkige kartografische expertise van de beleids-
instanties is de afdeling Grafische Beeldvorming van
de Rijksplanologische Dienst. Hier construeert men de
kaarten dusdanig dat ze ook zwart-wit nog leesbaar
zijn en bovendien voorziet men de begeleidende tekst
van een duidelijke uitleg van het kaartbeeld, zoals
gebeurd is in de Structuurschets Stedeiijke Gebieden
(Tweede Kamer, zitting 1982-1983, 18048).
Bij de huldige onvolkomen stand van zaken is het niet
waarschijnlijk dat de kaarten uit de kamerstukken ooit
zullen worden herdrukt, zoals dat in het Verenigd
Koninknjk nog onlangs met de Maps from Parliamentary
Papers gebeurde.
U zult begnjpen, zeer gewaardeerde toehoorders, dat
dit deel van het betoog slechts kan eindigen met de
aanbeveling bij onze volksvertegenwoordiging, die
trouwens kartografisch model kan staan voor ambtelijk
Nederland, een expert aan te stellen die zorgt voor
een juiste presentatie van de ruimtelijke informatie,
een kartograaf dus. Tot dusver is er sprake van onvol-
doende of fout gebruik van het kartografisch poten-
tieel om snel ruimtelijke informatie ten behoeve van
de besluitvormmg aan te bieden.
BEELDVORMINGS-STRATEGIE
Dat het ook anders kan leert het ons omnngende bui-
tenland. In Belgie gaan de volkstellingsresultaten
vergezeld van computeratlassen (Van Naelten, 1974,-
76). Het Department of the Environment in het Verenigd
Koninknjk loopt al sedert de zestiger jaren voorop in
