Symboolontwerp, een logisch en systematisch proces
E.S. Bos
OSEMAPPURP
PPURPQSEMA
OSEMAPPURP
PPU
RPOSEVi
EMAPPURPO
URPOSEMAP
EMAPPURPO
Het succes van een kaart als drager van ruimtelijke
informatie, wordt voor een niet onbelangrijk deel be-
paald door het integrale effekt van de Symbolen, dat
wil zeggen de doeltreffendheid van de gekozen Symbo
len om de ruimtelijke informatie weer te geven, met
inbegrip van de relatie van de Symbolen tot het onder-
werp en van de onderlinge relatie tussen Symbolen.
Het ontwerpen van Symbolen is daarom een van de
meest fundamentele onderdelen van het hele kaart-
ontwerp. In de voortschrijdende ontwikkeling van de
kartografie mag het ontwerpen van Symbolen niet
langer gezien worden als louter een intuitieve en ar-
tistieke bezigheid. Het gaat om een proces waarin de
meespelende faktoren met zorgvuldigheid tegen elkaar
moeten worden afgewogen. Alleen een volledig begrij-
pen van deze faktoren kan leiden tot succes van het
ontwerp en daarmee tot een kaart die een effektief
dokument is in een kommunikatiesysteem.
Ervaring met kartografisch onderwijs heeft duidelijk
gemaakt dat symboolontwerp tot een van de lastige
onderwerpen behoort. Het vereist een zeer goed be-
grip van het betrokken onderwerp van de kaart en niet
in het minst van de mogelijkheden en beperkingen van
Symbolen met betrekking tot perceptie en effektieve
kommunikatie.
Zoals dat ook vaak bij andere komplexe problemen het
geval is, kan een systematische benadering van veel
nut zijn en vereenvoudigend werken, zeker in de be-
ginfase van een nieuw kaartprojekt. Een dergelijke
systematische benadering is ook nuttig voor een jong
kartograaf die zieh vertrouwd wil maken met de di
verse faktoren, die meespelen bij het ontwerpen van
Symbolen. Het zal hem helpen zijn plankenkoorts te
overwinnen en het ontwerpprobleem met zelfvertrou-
wen en met kreatieve gedachten tegemoet te treden.
Willekeur zal worden beperkt, het funktionele ele-
ment in de kaart wordt versterkt, hetgeen het uitein-
delijke kaartgebruik ten goede zal komen.
Dit artikel is een voorstel voor een dergelijke syste
matische benadering van symboolontwerp. De ver-
schillende faktoren die een rol speien in dit proces
en hun onderlinge relatie passeren de revue en wor
den in een logisch procesmatig systeem ondergebracht.
Twee voorbeelden tenslotte demonstreren de toepas-
b aar he id.
De faktore n
Symboolontwerp is de kreatieve, grafische bezigheid
van het ontwerpen van Symbolen, die onderwerpen
en koneepten in de kaart moeten afbeelden, met het
uiteindelijke doel de kaartgebruiker een goed begrip
bij te brengen van het weergegeven thema.
In het totale systeem van het ontwerpen van een kaart
neemt het ontwerpen van Symbolen, door zijn inten-
sieve relatie met andere aspekten van het ontwerpen
van kaarten, een centrale plaats in.
Figuur 1 laat het octopus-achtige karakter van sym
boolontwerp zien met zijn acht belangrijkste faktoren.
Een goed begrip van deze acht faktoren is een absolute
voorwaarde voor wie zieh met het ontwerpen van Sym
bolen bezig houdt.
KAART
INHOUD
PRODUKTIE
KOSTASPECTEN
IGENSCH APPEN
RUIMTELIJKE
k GEGEVENS
VISUELE
WAARNEMINGS
IGENSCHAPPEN
SYMBOOL
ONTWERP
GEBRU1KERS
EISEN
ONVENTIONEL
ASSOCIATIES
STANDAAR
DISATIE
VISUELE
VARIABELEN
PSYCHO
REGELS
Figuur 1. Het achtpotige symboolontwerp.
Zoals wordt gesuggereerd door de achtergrond in
figuur 1, is daarbij het doel waarvoor de kaart wordt
gemaakt ('map purpose'), een steeds terugkerend
gegeven, dat voortdurend in het achterhoofd van de
ontwerpende kartograaf aanwezig moet zijn.
De verschillende faktoren genoemd, zijn niet alleen
direkt van invloed op het symboolontwerp, maar be-
invloeden elkaar ook onderling en hebben derhalve
tevens een indirekte invloed. De pijlen geven dit
aan. In het navolgende worden eerst deze verschil
lende faktoren besproken.
KT 1986. XII. 3
19
