karakter hadden, is nu het moment aangebroken voor
het eigenlijke ontwerp van de Symbolen. Kennis van
aspekten van visuele waarneming, van psycho-fysi-
sche regels, van materialen en van produktie- en
reproduktieprocessen komen hierbij aan de orde. In
dit Stadium is ook kennis en ervaring op het gebied
van grafische kunst van belang.
Stap 10: Beoordeling van de ontworpen Symbolen.
In eerste instantie worden Symbolen veelal als zelf-
standige grafische elementen ontworpen. Hoe ze zieh
zullen manifesteren in de kaart tezamen met alle an
dere Symbolen is in het pure ontwerpstadium niet al-
tijd te beoordelen. Daarvoor is een eindbeoordeling
op zijn plaats, nadat de Symbolen in de kaart zijn ge-
zet.
Is het geheel leesbaar?, zijn de waarnemingsniveaus
duidelijk te onderscheiden?, levert het geheel een
esthetisch beeld op? Dit zijn enkele van de vele vra-
gen die bij een dergelijke beoordeling gesteld en be-
antwoord moeten worden. Als resultaat van deze be
oordeling kan het nodig zijn bepaalde Symbolen te
wij zigen.
Enkele voorbeelden
Conclusies
Kartografisch symboolontwerp is een komplexe aktivi-
teit en de voorgestelde systematische benadering is
bedoeld als een handreiking met name in de richting
van de op dit onderwerp minder ervaren kartograaf.
Een systematische benadering maakt van symbool
ontwerp een logisch proces en dringt het zo vaak be-
nadrukte 'artistieke' naar de achtergrond (waarmee
niet gezegd is dat grafische kunst geen rol meer
speelt in symboolontwerp; zie stap 9).
Het volgen van de voorgestelde logische procesgang
brengt de kartograaf een goed eind in de richting van
een uitgebalanceerde set van Symbolen en daarmee
van een funktionele kaart, die een centrale rol ver-
vult in een kartografisch kommunikatieproces.
Fundamentele fouten kunnen zo aanzienlijk beperkt
worden. Dat de voorgestelde logische en systema
tische benadering h6t medieijn is, zou een onjuiste
waardetoekenning zijn.
De procesgang stuurt, doch geeft niet de definitieve,
uiteindelijke oplossing. De 'finishing touch' moet
komen van de ontwerper-kartograaf, van zijn kennis
en ervaring.
In het navolgende worden twee onderwerpen tot een
kaartfragmentje uitgewerkt volgens het in dit artikel
geschetste systematische proces van symboolont
werp.
Het eerste betreft een neerslagkaartje (figuur 4),
het tweede (figuur 5) een fragment van een kaartje
van de textielindustrie (2).
Het is uiteraard niet doenlijk hier het volledige sym-
boolontwerpproces verbaal weer te geven. Daarom
moet verwezen worden naar de schematische analyse
zoals samengevat in Tabel 2 en Tabel 3.
Vanzelfsprekend is hiermee niet gezegd dat de voor
gestelde oplossingen de enig goede zijn; zoiets bestaat
in de kartografie niet.
Noten
Drs. E. S. Bos is voorzitter van de NVK en Conrec-
tor van het ITC in Enschede.
1. BERTIN, J. (1967), Sßmiologie graphique. Les
diagrammes, les röseaux, les cartes. Mouton,
Gauthier-Villars, Paris.
2. De gekleurde figuren 4 en 5 zijn als losse bijlagen
in dit nummer van het Kartografisch Tijdschrift
opgenomen.
F. J. ORMELING SR. - EDUARD IMHOF: TALENTVOL EN GELEERD
Vervolg van blz. 18
Ten onrechte heeft men Imhof de 'Rembrandt der
kartografie' genoemd, aldus de indruk wekkend dat
het maken van kaarten een kunstzinnige bezigheid
zou zijn, een onhoudbare gedachte, die ook door
Imhof, al jongleerde hij graag met termen als
'Kartenkünstler' en 'Schönheit der Karte', met klem
werd verworpen. Kunst immers - zo Steide hij -
vereist vrijheid van vormgeving, een toestand waar-
aan kaarten, onverbiddelijk gebonden aan geometri
sche of statistische basisgegevens of aan genormeer-
de Symbolen of kleuren, nimmer kunnen voldoen, al
kan het voor de optimalisering van de beeldvorming
uiterst nuttig zijn over de medewerking van een goed
onderlegde, misschien wel kunstzinnige graficus te
beschikken.
Imhof kon terugzien op een rijk, welbesteed leven,
omringd door vrienden, toegewijde Studenten en oud-
leerlingen en stille bewonderaars. Een robuste gezond-
heid stelde hem in staat tot op hoge leeftijd aktief te
blijven. Op 82-jarige leeftijd voltooide hij de Atlas
der Schweiz; als 85-jarige legde hij de laatste hand
aan een indrukwekkend reliefbeeld van Zwitserland
1 200. 000, en kort voor zijn dood schreef hij het
artikel 'Glanz und Elend der Kartographie' dat reeen-
telijk postuum in het Jahrbuch für Kartographie 1986,
waartoe hij in 1961 het initiatief nam, is gepubliceerd.
Nu het onvermijdelijke is geschied past ons slechts
diepe erkentelijkheid voor het vele dat Imhof tot stand
heeft gebracht en heeft nagelaten. Ik heb in het boven-
staande getracht deze dank tot uitdrukking te brengen
en ik hoop daarmede tevens in de geest te hebben
gesproken van collega's als Koeman, Piket, Romein,
Martinus de Smit en Sijmons sr. en jr. die de over-
ledene bij zijn leven ook van nabij hebben gekend. De
beste manier Imhof's nagedachtenis te eren is zijn
uitspraken, Stellingen en regels door te geven aan de
jongere generatie, die staande op de drempel van het
computertijdperk, daarin een remedie tegen verschra-
ling van de beeldvorming zal kunnen vinden.
KT 1986. XII. 3
27
