Milieukaarteringen en de Meetkundige Dienst van de
Rijkswaterstaat
M.A. Damoiseaux en H.T.C. van Stokkom
Voor de uitvoering van de taken van de Rijkswaterstaat
is goed basismateriaal, onder meer in de vorm van
kaarten, onontbeerlijk. Van oudsher is een belangrijke
taak van de Meetkundige Dienst het vervaardigen van de
benodigde grootschalige basiskaarten, zoals de rivier-
kaart, kust- en oeverkaart en wegenbeheerkaart.
Daarnaast is er steeds behoefte geweest aan middel-
en kleinschalige thematische kaarteringen, zowel voor
gebruik binnen de Rijkswaterstaat zelf, als voor opna-
me in rapporten, nota's en kamerstukken. De vervaar-
diging hiervan is altijd de taak geweest van de afdeling
Waterstaatskartografie.
De laatste 10 15 jaar is de vraag naar thematische
kaarten, waaronder ook grootschalige, toegenomen. In
dit artikel zal een overizcht worden gegeven van met
name die thematische kaarteringen van de Rijkswater
staat, die meer specifiek op het milieu betrekking heb-
ben: de zgn. milieukaarteringen. Dit blijft overigens
beperkt tot kaarteringen die door de Meetkundige
Dienst of door de afdeling Waterstaatskartografie
(sinds 1983 onderdeel van de Meetkundige Dienst) zijn
uitgevoerd of kaarteringen waarvoor deze diensten de
kaarten hebben vervaardigd.
Wat is m il i e uk a a r t e r i n g
Het woord 'milieu' betekent letterlijk 'omgeving' en
bij milieukaarteringen wordt die omgeving in kaart
gebracht. Uit definities van het begrip milieukaarte-
ring, zoals eerder in dit tijdschrift vermeld door
Piket (1) en De Veer (2), blijkt dat hierbij steeds wordt
uitgegaan van de omgeving van de mens. Deze omge
ving bestaat onder meer uit water, bodem, lucht, kli—
maat en vegetatie, en uit de relaties die tussen al deze
komponenten onderling en met de mens bestaan.
Minder duidelijk zijn de definities over de vraag waar
de grens ligt tussen 'gewone' thematische kaarteringen
en 'echte' milieukaarteringen. Dit komt omdat de
milieuwetenschappen en dus ook de milieukaarteringen
nog jong en volop in ontwikkeling zijn. Ook binnen de
Rijkswaterstaat wordt in toenemende mate gekeken
naar het milieu in zijn geheel en niet meer naar alleen
die komponenten waar zij van oudsher de zorg voor
heeft, wat onder meer in de kaarteringen zichtbaar is.
Het is vanwege deze ontwikkeling dat we - zij het met
enige schroom - blijven spreken over milieukaarte
ringen, hoewel veel voorbeelden uit het verleden hier
volgens de nieuwste inzichten niet meer toe gerekend
zouden worden.
In het nu volgende overzicht wordt een onderverdeling
gemaakt in een drietal typen milieukaarteringen:
1. inventarisaties van een of meer komponenten van
het natuurlijk milieu;
2. kaarteringen die de kwaliteit van een milieukom-
ponent in kaart brengen;
3. kaarteringen van administratieve aspekten van het
milieubeheer.
Daarbij kan worden opgemerkt, dat een aantal kaar
ten tot meer dan een van de genoemde kategorieön
gerekend kan worden.
Inventariserende milieukaarteringen
Een van de oudste kaarteringen van de Rijkswater
staat - de Waterstaatkaart schaal 1 50. 000 (3) -
is van oorsprong een hoofdzakelijk topografische
inventarisatie van de waterhuishoudkundige infrastruk-
tuur. Een duidelijk milieu-aspekt hierbij is de gede-
tailleerde weergave van het peilbeheer van het opper-
vlaktewater, omdat hiermee de grondwaterstand wordt
bei'nvloed en daarmee de daarvan afhankelijke vege
tatie. De opeenvolgende herzieningen geven ook een
goed beeld van de veranderingen in het peilbeheer in
de diverse delen van ons land. Verder is tussen 1947
en 1954 de inhoud van de Waterstaatskaart uitgebreid
met de weergave van de rioleringsstelsels, met in-
begrip van de zuiveringsinrichtingen. Hiermee wordt
een gedetailleerd beeld gegeven van alle lozingspun-
ten van al dan niet gezuiverd afvalwater, alsmede de
grootte van de bijbehorende gerioleerde gebieden. Uit
de herziening van bladen blijkt, dat sinds de eerste
weergave het aantal gerioleerde gebieden in Nederland
sterk is toegenomen en dat steeds meer van deze ge
bieden via lange persleidingen zijn aangesloten op een
centrale zuiveringsinrichting.
Ook een duidelijk milieukundig karakter heeft de klein
schalige kustkaartering van de Waddenzee op schaal
1 100. 000 in kleur. Hiervan verscheen in 1973 het
oostelijke blad (4) (in 1979 herzien) en in 1976 het
westelijke blad (5). Hierbij ligt de nadruk op de weer
gave van het reliöf van de zeebodem en de aangren
zende kust door middel van dieptelijnen en -kleuren,
met een duidelijk kleuronderscheid tussen gebieden
beneden de laagwaterlijn (van licht- tot donkerblauw),
de periodiek droogvallende gebieden (beige kleuren),
de stranden boven de hoogwaterlijn (oranje-bruin) en
de duinen en dijken.
Deze kaart is op dezelfde schaal maar in uitgebreider
opzet in 1984 versehenen onder de titel 'Nederlandse
Kustwateren noordblad Wadden' (6). Nu zijn ook alle
lozingspunten (sluizen en gemalen) längs de kust aan-
gegeven in drie grootte-klassen, de afvalwater-,
KT 1986. XII. 3
47
