Kartografie en de kommunikatietheorie
F.J. Holsmuller
Heeft u het wel eens in een woordenboek opgezocht?
Ik bedoel, heeft u wel eens gekeken wat er onder
'kartografie' in een Dikke van Dale of een ander na-
slagwerk vermeld staat? Als voorbeeld: in de autori-
taire Oxford English Dietionary staat slechts: 'The
drawing of maps' (het tekenen van kaarten).Niets
meer en niets minder. Dit mag door kartografen mi-
nimaal als onvoldoende worden opgevat, voor een
zeer groot publiek betekent kartografie echter waar-
schijnlijk niet veel meer dan deze omschrijving.
Hebben kartografen echter een zo veel beter begrip
van wat de kartografie meer is dan het praktisch ver-
vaardigen van kaarten alleen? Ik heb het idee dat
veel mensen die kartografie als een vak beoefenen er
niet voldoende bij stilstaan dat de kartografie in de
afgelopen 25 jaar tot een volwassen wetenschap met
eigen theoriebn, modellen en onderzoeksmethoden is
uitgegroeid.
De kartografische wetenschap is met z'n 25 jaar erg
jong, vergeleken met menig andere wetenschap. Toch
is er in die körte periode al sprake geweest van enke-
le stromingen in de theorievorming; na de eerste
kommunikatietheoriebn zijn de analytische en nu de
kognitieve theoriebn in belang toegenomen. Aangezien
echter het merendeel van de publikaties over deze
theoretische onderwerpen in het niet-Nederlandse
taalgebied zijn versehenen en de inhoud van dergelij-
ke artikelen vaak ondoorzichtig is, heeft slechts een
beperkte groep hier kennis van kunnen nemen. Dit
artikel probeert daar verandering in te brengen door
een overzicht te geven van de belangrijkste theoriegn
en door de basisbegrippen die in de meeste van die
artikelen steeds weer opduiken te verduidelijken. Een
uitgebreide literatuurlijst kan gebruikt worden om
dieper op deze interessante doch moeilijke materie
in te gaan.
De kaart als kommunikatiemiddel
"The map is()simply a model of a theory of the real
world strueture" (De kaart is eenvoudigweg een mo
del van een theorie van de struktuur van de werkelijk-
heid) schreef Harvey (1969) doelende op de voornaam-
ste funktie van een kaart. Op zijn meest zwart-wit
gezien bevestigde deze uitspraak de tot dan toe over-
heersende gedachte dat de kartografie niets meer was
dan een hulpmiddel voor wetenschappen die de wereld
trachten te beschrijven. Zij werd vooral gebruikt om
deze wetenschappen met behulp van kaarten in theo-
riebn te ondersteunen. Met zo'n wetenschap werd
vooral geografie bedoeld, maar ook geologie of geo-
fysica kwamen in aanmerking. Door dit eenzijdig ge-
bruik van de kartografie werd zij geredueeerd tot een
ambacht dat erop gericht was om zo duidelijk moge-
lijke illustraties te produceren; van een diepere Stu
die van de kaart zelf was nog geen sprake.
Op het eind van de jaren zestig waren er echter enkele
kartografen die geen genoegen meer namen met deze
opvatting en, onafhankelijk van elkaar, het initiatief
namen om met gebruikmaking van reeds bestaande
theoriebn in andere wetenschappen, de unieke plaats
van kaarten in het kommunikatieproces duidelijk te
maken. Hierdoor hoopten zij een zelfstandige plaats
voor de kartografie als wetenschap te scheppen en
tevens een raamwerk voor toekomstig onderzoek te
ontwikkelen. Zij slaagden in deze poging door de kar
tografie binnen kommunikatietheorieSn te plaatsen die
als uitgangspunt zouden kunnen dienen voor verdere
Studie naar de manier waarop kartografische informa-
tie naar de lezer wordt overgebracht en hoe deze in-
formatie door hem/haar verwerkt wordt. Uiteindelijk
(c. q. hypothetisch) zou deze Studie moeten leiden tot
kaarten die voor een breder gebruikerspubliek sneller
en eenvoudiger te doorgronden zouden zijn.
Het k o m m u n i ka t i e m o d e 1
Iedereen zal het er over eens zijn dat de basisfunktie
van een kaart informatie-overdracht is. De mate
waarin deze overdracht slaagt is afhankelijk van veler-
lei variabelen variSrend van het onderwerp van de
kaart, en de druktechnische mogelijkheden waarmee
deze tot stand gebracht kan worden, tot en met de
wijze waarop de kaartlezer zijn omgeving beleeft. On-
geacht of het een goed geslaagde of siechte kaart is:
uiteindelijk wordt informatie via de kaartredakteur
naar de kaartlezer overgebracht.
SIGNAL
SOURCE
CHANNEL
RECIPIENT
SMJKE« ENCOOfll tHAWUFl PtCOOtB »ECIPHNT
Figuur 1. Twee eenvoudige kommunikatiemodellen
(uit: Robinson Petchenik, 1976).
KT 1986 XII. 4
27
