hun treinen aansloten op de treinen van een andere
maatschappijZe hielden nauwelijks rekening met de
belangen van de doorgaande reiziger, niet qua dienstre-
geling en in heel wat Steden ook niet qua situering van
hun Station. In Utrecht konden de Hollandsche IJzeren
Spoorweg Maatschappij en de Maatschappij ter
Exploitatie van Staatsspoorwegen het niet eens worden
over het exploiteren van een Station in deze stad, iets wat
de laatstgenoemde maatschappij wel gelukt was met de
Nederlandsche Centraal Spoorwegmaatschappij en de
Nederlandsche Rijn Spoorwegmaatschappij. De HIJSM
koos voor haar lijn uit Hilversum voor het bouwen van
een eigen Station aan de oostkant van de stad, het
Maliebaanstation, het tegenwoordige spoorwegmuseum
(figuur 8). Het kind van de rekening was de reiziger die
Figuur 8. Spoorlijnen in de stad Utrecht
van Hilversum bijvoorbeeld naar Rotterdam wilde
reizen: hij moest uitstappen in Utrecht-Biltstraat of
Utrecht-Maliebaan en zieh vervolgens te voet of met de
paardetram in ongeveer een half uur naar Utrecht SS/NRS
begeven. Bekende buitenlandse voorbeelden zijn
Londen en Parijs, waar iedere maatschappij zijn eigen
Station wilde, zodat de doorgaande treinreiziger zieh tot
op heden met de metro of de bus van het ene naar het
andere Station moet begeven. In Berlijn waar de
spoorwegen hoofdzakelijk in handen waren van de
Pruisische Staatsspoorwegen werden wel doorgaande
verbindingen aangelegd.
Partikulier winstbejag gaf soms ook aanleiding tot het
afwijken van de meest logische route. In het westen van
de vs kregen de spoorwegmaatschappijen aan weerszij-
den van de aangelegde spoorlijn een strook land die ze
konden doorverkopen aan immigranten uit Europa.
Spoorlijnen werden dan ook in veel gevallen met zoveel
mogelijk bochten aangelegd, omdat men dan meer
grond van de regering kon opeisen. Bekend is het
voorbeeld van de Union Pacific Railroad: ten westen van
het uitgangspunt Omaha moest voor de spoorlijn naar de
Stille Oceaan een vlakte worden doorkruist. Een traject
van 37 km was door de ingenieurs uitgezet. De directie
besloot echter tot de aanleg van een 14 km langer en
bochtiger trace. 40 Jaar later werd dit trace verlaten en
vervangen door het kortere. Het aangrenzende land was
toen echter al lang met veel winst aan de settlers
verkocht.
Grondeigendomsverhoudingen
Onteigeningsprocedures konden ook in de vorige eeuw,
toen de meeste spoorlijnen in ons land werden aange
legd, langdurige juridische kwesties veroorzaken. Om
de gang van zaken te bespoedigen koos men niet zelden
trace's die zo min mogelijk moeilijkheden konden
opleveren. Zo legde men bij voorkeur spoorlijnen aan
längs bestaande wegen of kanalen zodat onnodige
doorsnij dingen van percelen konden worden voorko-
men. Men spreekt in deze gevallen van 'bundeling', een
verschijnsel dat ook waar te nemen is in het samenkomen
van verschillende spoorlijnen voor een rivierovergang.
Voorbeelden van bundeling zijn de spoorlijn Middel
burg-Vlissingen met het gelijktijdig aangelegde Kanaal
door Walcheren en de lijn Santpoort-IJmuiden längs het
N oordzeekanaal
Eigenaren van grote landgoederen zaten nogal eens
achter de verschuiving van trace's die hun bezit dreigden
te doorsnijden. Zo werden bijvoorbeeld diverse
landgoederen längs de lijn Arnhem-Zutphen, het
landgoed Hulshorst op de Veluwe en het Liesbosch bij
Breda gespaard.
Ook het verkavelingspatroon van boerenland had zijn
invloed op de tracering. Het mooiste voorbeeld in ons
land is zonder twijfel Staphorst (figuur 9). Dat de
spoorlijn Zwolle-Mepel zo'n vreemde boog maakt is
grotendeels het gevolg van het verkavelingspatroon van
de Staphorster Es: zeer smalle, zeer lange kavels in
zuidoost-noordwestelijke richting. Doorsnij ding van de
talloze kavels zou evenzovele onteigeningsprocedures
en schadevergoedingen hebben betekend, zodat men
koos voor een trace dat evenwijdig aan de kavelrichting
Figuur 9. De spoorlijn Zwolle-Meppel en de Staphorster Esch.
Fragment Topografische kaart 1 50.000, blad 21 Oost Zwolle,
verkend 1952.
KT 1987. XIII.2
HIJSM
Vechtbrug
.ßiltstraat
Buurtstation
Jeremiebrug
Lunetten
NRS
SS
HIJSM
NCS
UTM
Station
Halte
noord
Groenekan
Blauwkapel
Blauwkapel-Oost
Maliebaan
28
