M
M
A4 75
A4 70
44 60
beeld: (p. 7) 'In de zeventiende en
achttiende eeuw moest Rijnland zieh
intensief bemoeien met het rivierbe-
heer
Een detailonderwerp - aldus de
redaktie - binnen de rivierkartografie
wordt behandeld door P. P. W. J. van
den Brink, die onder de tite! Dit
capitaale en kostbaar stuk werks bij de
kaart van de Merwede door Melchior
Bolstra 'enige notities' plaatst, die een
goed en levendig beeld geven van
onder meer de moeilijkheden rond het
beheer van de Merwede in de acht
tiende eeuw. Van den Brink maakt
vooral gebruik van een verscholen
bron, van groot belang voor de
geschiedenis van de Nederlandse
waterstaat, te weten de stukken van
Cornelis Velsen in het archief van de
Staten van Holland.
Vervolgens zou de bijdrage van drs M.
M. Th. L. Hameleers het overzicht van
de polder- en waterschapskartografie
moeten bieden. De titel daarvan
nochtans spreekt van Representativiteit
en functionaliteit van polder- en water-
schapskaarten. Toegelicht met de kaart
van Rijnland door Floris Balthasars
(1615). In het eerste deel van het
betoog wordt uiteengezet waarin
polder- en waterschapskartografie
zieh van elkaar onderscheiden. Er
wordt niet bij verteld wie er, en
waarom dan wel, met een dergelijke
onderscheiding gediend zou zijn. Er
valt met deze termen wel te werken,
maar als men bedenkt welke moeilijk
heden er rijzen wanneer men de
hedendaagse juridische definitie van
waterschap gebruikt voor de periode
van het ancien regime, dan wacht men
zieh er wel voor de begrippen polder
en waterschap als weihaast dogmati
sche onderscheidingskriteria te gebrui-
ken. Hameleers heeft dit niet vol-
doende beseft. Dientengevolge is het
door hem geboden onderscheid niet
bruikbaar. Als ik de omschrijving van
polderkartografie op p. 43 goed
begrepen heb, dan dienen we onder
polderkaarten (niet tevens zijnde
waterschapskaarten) te verstaan: die
kaarten welke vervaardigd zijn door
een polderbestuur, öf door de initia-
tiefnemers tot de inpoldering, of door
een rechtspersoon (of groep van
rechtspersonen), die de hoogste
bestuursverantwoordelijkheid draagt
en niet per definitie een waterschaps-
bestuur hoeft te zijn. Wie kan daar
mee uit de voeten? Het vervolg van het
betoog gaat over de representativiteit
van polder- en waterschapskaarten.
Dat de wandkaarten van waterschap-
pen er nogal eens mede toe dienden de
aanschouwer te overtuigen van de
achtbaarheid der instelling en de
deftigheid harer bestuurderen is
bekend. Koeman (1983, p. 135) noemt
dit de funktie van representatie. Een
niet zo gelukkige woordkeuze, daar
immers de meeste kaarten geacht
mögen worden een representatie van
het afgebeelde te geven. Hameleers
stelt funktionaliteit en representativi
teit tegenover elkaar en tracht met die
begrippen tot een 'theoretisch kader'
te komen ter plaatsing van de Neder
landse polder- en waterschapskarto
grafie (p. 33). Hij verliest daarbij uit
het oog dat bij de keuze van het schaal-
getal van een kaart niet alleen ijdelheid
en afgunst een rol kunnen speien - zo
zou het Grootwaterschap van Woer-
den het niet hebben kunnen velen,
kleiner afgebeeld te worden dan
Rijnland (p. 46) - maar ook het doel
waartoe een kaart wordt vervaardigd,
bijvoorbeeld om als wandkaart -
waarop iemand iets kan aanwijzen - in
de bestuurskamer op te hangen.
Zoals hij op de studiedag sprak:
helder, beknopt en boeiend, schrijft C.
R. Schoutte over De kaart van het
'Hooge Heemraadschap van de Crim-
penre Waard', 1680-1818. Dankzij
goed gekozen en verzorgde illustraties
kunnen we zelf nagaan of het graveer-
werk door Johannes Leupenius nu
echt zo knullig is als Schoutte vindt.
Wie meer wil weten over deze kaart
kan te rade gaan bij zijn toelichting bij
de facsimile-uitgave (Alphen aan den
Rijn. 1980).
Onder de titel De verzameling kaarten,
tekeningen, atlassen en kaartboeken
van het Hoogheemraadschap van
Rijnland vertelt R. A. van Iterson iets
over het rijke kaartenbezit van Rijn
land (meer dan 30.000 tot 1959). Aan
de toegankelijkheid van de kollektie
wordt gestadig gewerkt. Betreffende
de landmeter van Rijnland toont Van
Iterson ons een keur uit 1539 (gelukkig
met een afbeelding van de originele
tekst) en een instruktie voor dezelfde
uit 1776. De keur had overigens beter
achterwege kunnen blijven, want de
daarvan uitgaande suggestieals zou in
Rijnland sinds 1539 niemand "eenich
lant, dat van den anderen gescheyden,
vereoft ofte vervreemt wort" hebben
mögen meten dan de gezworen land
meter (p. 71), is onjuist, zoals reeds te
lezen valt op p. 11 van het nog steeds
onmisbare standaardwerk van S. J.
Fockema Andreae en B. van 't Hoff:
Geschiedenis der kartografie van
Nederland s-Gravenhage, 1947).
drs. C. Streefkerk
Women in the world, an international
atlas door Joni Seager en Ann Olson.
London: Pan Books, 1986. 128 pp.
waarvan 79pp. kaarten en diagram-
men. ISBN 0 330 29 193 9.
Deze atlas, inmiddels ook in het
Nederlands versehenen onder de titel
FANTASY
WORLD
Circutation of Playboy, all
editions, 1985-86, thousanös
American
West German
r
Japanese
Brazilian
Dutch
French
Mexican
Australian
Greek
Argentiman
italian
A äk 5 5
Hong Kong
A A 35
Spanish
56
KT 1987. XIII.2
