het mogelijk dat kaarten die zijn gemaakt voor een speci-
fieke taak later zijn gebruikt voor algemeen informatieve
doelen.
De tweede fase van verwijdering van kaarten uit archie-
ven valt in de negentiende eeuw.
Twee oude Rotterdamse kaartenkollekties
De zorg voor een goede bewaring van de kaarten en het
'tweede gebruik' leidden tot de vorming van kaartenverza-
melingen uit archiefkaarten die uit het archiefverband
werden verwijderd. In Rotterdam zijn de inventarissen
van een paar van deze kaartenverzamelingen uit de acht-
tiende eeuw bewaard gebleven.
Een van deze inventarissen, eigenlijk een alfabetische in
dex, heeft betrekking op de kaarten die in het stadhuis in
de kamer van de burgemeesters werden bewaard. De in-
ventaris telt 70 nummers en omvat kaarten uit de zeven-
tiende en achttiende eeuw. Deze hebben niet alleen
betrekking op Rotterdam, er worden bijvoorbeeld ook
kaarten vermeld van Terschelling, de Rijn- en de IJssel-
loop in Gelderland, van Spanje in 1704 en een van de
oorlogvoering in Frankrijk in 1710. Of we al deze kaarten
als archiefkaarten in de strikte betekenis mögen beschou-
wen is overigens de vraag; bij de kaarten van Spanje en
Frankrijk bijvoorbeeld kan men zieh voorstellen dat de
burgemeesters ze hebben aangeschaft om een overzicht te
hebben van het oorlogstoneel van die dagen. In ieder ge-
val geeft deze 'kaartenkollektie', zoals we het wel mögen
noemen, een goed beeld van de veelzijdigheid van de be-
moeienissen van een Hollands stadsbestuur in de staatsin-
richting van de Republiek der Verenigde Nederlanden7.
Een tweede Rotterdamse verzameling van kaarten, afkom-
stig uit archieven, werd gevormd door het technisch appa-
raat van de stad, de Fabricage. Naast het stadsbestuur
heeft de Fabricage zieh in de loop van de eeuwen ontwik-
keld tot een tamelijk zelfstandig uitvoerend orgaan met
een eigen archief. Er bestaat een inventaris uit 1711 van
de kamer van Pieter Ancelin op het Stadstimmerhuis, de
zetel van de Fabricage. Ancelin was de tweede man van
Figuur 1. Kaan van het grondbezit van het Heilige Geesthuis te
Rotterdam ten noorden van de stad, door Jan Jansz. Potter,
1571. De kaan behoon tot het archief van het Heilige Geest
huis. Twee aantekeningen, links onder op de kaan, verwijzen
naar folio 15 van een in 1593 aangelegd register, waarin per
pereeel de verpachtingen, verkopen en dergelijke gegevens wer
den opgetekend.
deze technische dienst. Naast gereedschappen, boeken,
prenten en tekeningen, vermeldt de inventaris een aantal
"gedrukte ende met de hand gemaakte caarten"8. Ancelin
was als landmeter en kartograaf een baanbrekende
figuur9, die in het Rotterdams gemeente-archief zijn Spo
ren ruimschoots heeft achtergelaten. Onder de kaarten in
handschrift die de inventaris van 1711 vermeldt, zijn er
verscheidene die Ancelin zelf heeft gemaakt in zijn funk-
tie van 'knecht van Fabricage', zoals de 'onderdirecteur'
destijds werd genoemd. Deze kaarten moeten we dan ook
ongetwijfeld als archiefkaarten beschouwen. Bij de ge
drukte kaarten daarentegen, waaronder van de zeventien
en de zeven Nederlandse provincien. van Utrecht en Zee-
land, moeten we toch meer aan verzamelde kaarten den
ken. De aanwezigheid van verscheidene kaarten van
Gelderland en de rivieren aldaar heeft te maken met de
aktieve bemoeienis van de Zuidhollandse havensteden met
de waterafvoer van de Rijn, de Waal en de IJssel in Gel
derland in verband met de bevaarbaarheid van de rivieren
en riviermonden in het deltagebied.
Dit zijn dus twee voorbeelden van kaartenverzamelingen
die zijn gevormd door kaarten uit hun archiefverband te
Figuur 2. In 1697 maakte Pieter Ancelin in dienst van de stad
Rotterdam enkele kaanen van de Nieuwe Maas waarop de wa-
terdiepten met behulp van isolijnen zijn aangegeven. De kaan
behoon tot het archief van de Fabricage van Rotterdam, maar
hij is losgeraakt van eventuele andere stukken die met deze kar
tering verband houden. De aanleiding tot het maken van deze
kaanen ligt voor de hand, maar hoe Ancelin er toe is gekomen
deze nieuwe kanografische weergavemethode toe te passen, blijfi
in het duister.
47
AmwWo/w
