De kartografische integratie van relief en ruimtemaat in
de landschapsbeeldkaart
J.A.M. Schepers en A.A. de Veer
Inleiding en probleemschets
Op de landschapsbeeldkaart wordt het zichtbare landschap
weergegeven. Dit kan zijn in de vorm van afzonderlijke
dementen (huizen, bomen, percelen enzovoort) of in de
vorm van een landschapstypologie (bijvoorbeeld open
landschap met Eigenlijk is alleen in het laatste geval
sprake van een echte landschapsbeeldkaart; immers dit
beeld komt tot stand door het visuele samenspei van vele
d
Figuur 1. Relief en ruimie.
a. Terrein zonder opgaande begroeiing: de waarnemer kan het
relief hier goed overzien.
b. Terrein met hetzelfde relief als bij a.door het bos is het re
lief niet te overzien en alleen in 'gedeelten' waarneembaar.
c. Als a.met bosranden, waardoor een ruimtelijk comparti-
ment ontstaat; bovenop de hoogste heuvel overziet de waar
nemer de gehele ruimte (1), op een lagere heuvel overziet hij
slechts een deel van de ruimte (2) en in een laagte een nog
kleiner deel (3).
d. Ruimtelijk compartiment met dezelfde doorsnede als bij c.
maar op een vrij steile helling gelegen; in het bovenste deel
van het compartiment bestaat uitzicht.
dementen, verschillend naar aard, grootte, kleur enzo
voort. Overzichten van Nederlandse methoden om land-
schapsbeeldkaarten te maken zijn reeds eerder
gepubliceerd (de veer et al., 1977; van blom-van teyn,
1978; iawm, 1978; de veer, 1984). Ook op de kartografi
sche mogelijkheden en moeilijkheden van de landschaps
beeldkaart is al eens ingegaan (de veer, 1978).
In dit artikel willen we aandacht besteden aan twee be-
langrijke komponenten van het landschapsbeeld: relief en
ruimte. Relief is de mate van geaccidenteerdheid van het
aardoppervlak, bijvoorbeeld uit te drukken in hoogtever-
schillen en hellingshoeken. Ruimte (in landschapsfysio-
gnomische zin) komt voornamelijk tot stand door de
verdeling van opgaande begroeiing en bebouwing in het
landschap. Ruimte is het tegendeel van massa. Hoe meer
massa er is, des te meer gesloten is het landschap. Om-
gekeerd, hoe meer ruimte des te opener is het landschap.
Relief en ruimte staan niet los van elkaar. We kunnen dit
zowel vanuit de ruimte als het relief beredeneren. Het re
lief is beter zichtbaar in ruimte dan in massa (figuur la
en lb). Daarnaast beinvloedt het relief zelf de waargeno-
men ruimte of mate van openheid (figuur lc en ld).
Om een landschapsbeeldkaart te maken waarin beide
komponenten, ruimte en relief, verdiskonteerd zijn. kun
nen in principe twee methoden gebruikt worden:
1. geintegreerde opname of verwerking van ruimte en
relief;
2. kartografische integratie van afzonderlijke, meestal be-
staande kaarten van ruimte en relief.
Methode 1 is, binnen het landschapsbeeldonderzoek, op
te vatten als een holistische of deduktieve werkwijze, ter-
wijl methode 2 meer als analytisch of induktief is op te
vatten.
Methode 1 is, vanuit het landschapsbeeld gezien, princi-
pieel wellicht de meest juiste. Echter, zo'n gekombineerde
opname van ruimte en relief brengt problemen met zieh
mee omdat de grenzen van relief- en ruimte-eenheden,
zeker in Nederland, in het algemeen niet samenvallen.
Bij microrelief zou men binnen een ruimte een aantal
verschillende relieftypen willen aangeven en bij macrore-
lief zou men per relieftype de ruimte willen indelen. Ver
schiliende auteurs lossen dit probleem op eigen wijze op
(onder andere smit, 1976; langezaal van swaay, 1984).
Voor de lezer van dit tijdschrift is deze methode minder
interessant: elk kaartvlak bevat immers gei'ntegreerd ver-
zamelde informatie over relief en ruimte - de kartografi
sche hulpmiddelen (codering, kleur, grijswaarde van
rasters enzovoort) zijn op die kombinatie afgestemd. Een
voorbeeld wordt gegeven in figuur 2.
Bij methode 2 worden de relief- en ruimtegegevens eerst
afzonderlijk verzameld en verwerkt (soms in het kader
51
