Redaktionele en thematisch-kartografische aspekten van
de Archeologische Kaart van Nederland
M.J.H. Hoenjet en P.J. Mouwes
Blad Hollands Noorderkwartier ca. 1350 na Chr.
Dit artikel heeft tot doel in het kort inzicht te verschaffen
in de denkwijze van de auteurs en redakteuren van het
kaartblad Hollands Noorderkwartier ca. 1350 na Chr. van
de Archeologische Kaart van Nederland, dat als bijlage
bij dit nummer van het Kartografisch Tijdschrift is ge-
voegd. Aangezien de tijdspanne die de redaktie- en pro-
duktiefase besloeg ruim drie jaar omvatte kunnen we hier
onmogelijk alle diskussies en alternatieven, die bij de
symboolkeuze een rol hebben gespeeld, beschrijven. Ook
de vele komplikaties die tijdens de produktiefase optraden
komen hier niet ter sprake.
Achtereenvolgens komen aan de orde: de geschiedenis
van de Archeologische Kaart van Nederland in het alge-
meen en van dit kaartblad in het bijzonder, een körte be-
schrijving van de opbouw van dit blad en de fundamen-
tele keuzes ten aanzien van de punt-, lijn- en vlak-
symbolen.
De Archeologische Kaart van Nederland
De Archeologische Kaart van Nederland schaal 1:100.000
(in dit artikel afgekort tot akn) is een uitgave van de
Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek
(rob) te Amersfoort. Van deze kaartserie/reeks, die nog
betrekkelijk jong is, wordt de wordingsgeschiedenis door
Hallewas beschreven (hallewas, 1981). Als eerdere uitga-
ven vöör de hier besproken kaart van Hollands Noorder
kwartier noemt hij onder meer de kaarten van Brongers
uit 1976 en van Stoepker uit 1977. Deze beide kaarten
hebben een specifiek gegeven als onderwerp, respektieve-
lijk Celtic Fields in Drente en Parochiekerken in Brabant.
Van standaardisatie van Symbolen was nog geen sprake.
In 1981 verscheen een nieuw blad van de akn: het Ooste-
lijk Rivierengebied (Willems, 1981). Voor een vijftal ar-
cheologisch relevante perioden werden bladen uitgebracht.
Elk van de bladen is op dezelfde wijze opgebouwd in la
gen.
De onderste informatielaag wordt gevormd door de mo
derne topografie, een verkleinde versie van de laatste edi-
tie van de topografische kaart 1:50.000 van de
Topografische Dienst.
De middelste laag geeft in kleur geologische informatie.
De geologische ondergrond is daar waar rivieren
gestroomd hebben weggelaten. Dat betekent dat er dwars
over de kaart banen lopen waar alleen de moderne topo
grafie zichtbaar is.
De bovenste informatielaag in deze visuele hierarchie
wordt gevormd door de archeologica. Willems heeft per
periode alle vondsten geinventariseerd en deze als punt-
symbolen op de kaart weergegeven.
Met deze uitgave werd een krachtige poging gedaan stan-
daarden te vinden die voor de rest van de reeks zouden
kunnen gelden. Volgens Hallewas is de 'physical back-
ground of the map' bruikbaar in grote delen van Neder
land 'and will be employed for the maps showing the
research results of the present study [i.e. Noord-Holland]'
(hallewas, 1981, pp. 223-224).
Voorgeschiedenis van de rekonstruktiekaart
Van Hollands Noorderkwartier zijn in het verleden een
aantal rekonstruktiekaarten versehenen. De bekendste
daarvan zijn de kaarten van De Vries uit 1867 en van
Beekman uit 1916. Lambooij geeft een uitvoerige beschrij-
ving van de geschiedenis van deze en andere kaarten
(lambooij, 1987).
De hier besproken kaart is ontstaan als een poging de
kaart van Beekman naar de laatste inzichten aan te pas
sen. Reeds in 1982 tekende Schoorl daartoe, in opdracht
van het Hoogheemraadschap Noordhollands Noorder
kwartier, een 'nieuwe Beekman'. Nieuw daarbij waren
vooral de gerekonstrueerde kustlijn van 1300 en een eer-
ste poging het beeld van het oude Noord-Holland te rela-
teren aan de huidige kustlijn. Noorderkwartier gebruikte
deze kaart als een soort visitekaart; men krijgt er een
aardige indruk van hoe Noord-Holland eruit zou zien als
de dijken niet goed onderhouden zouden worden.
Later werd een kommissie samengesteld om deze 'nieuwe
Beekman' een wat professioneler uiterlijk te geven. Tege-
lijkertijd was men bij de rob bezig met het 'Project
Noord-Holland' (hallewas, 1981). Beide partijen vonden
elkaar en er werd een redaktie-kommissie gevormd be-
staande uit archeologen uit Amsterdam en Amersfoort, de
heren Schoorl en Koeman namens het Hoogheemraad
schap en de auteurs van dit artikel, destijds Studenten
kartografie te Utrecht. Deze kommissie werd na enige
tijd uitgebreid met vertegenwoordigers van de Rijks Geo
logische Dienst (rgd).
Een volledige lijst van de auteurs en hun werkzaamheden
is onderaan de kaart weergegeven (zie bijlage).
Doel en inhoud van het kaartblad
De achtergrond van het ontstaan van de kaart Hollands
Noorderkwartier ca. 1350 na Chr. is dus tweeledig: ten
eerste als wetenschappelijk projekt van de rob, in de
vorm van de akn; en ten tweede als een 'public relations'
initiatief van het Hoogheemraadschap Noordhollands
Noorderkwartier.
De inhoud van de kaart moet aan de wensen van beide
opdrachtgevers tegemoet komen. Voor de ene partij geldt
KT 1988.XIV.3
47
