Kartograflsche kennissystemen, een overzicht
M.J. Kraak
Inleiding
Een van de gevolgen van toepassing van de Computer in
de kartografie is dat de kaart hierdoor een grotere ver-
spreiding heeft gekregen. Mensen werkzaam in aan de
kartografie verwante disciplines, zoals de geografie, heb-
ben door het gebruik van geografische informatiesystemen
de kaart als het wäre opnieuw ontdekt.
Er is hierdoor sprake van een forse toename in het aantal
geproduceerde kaarten. Op het eerste gezicht is dat een
positieve ontwikkeling, maar kwalitatief gezien blijkt men
daarbij soms met minder genoegen te moeten nemen. Dit
ligt niet zozeer aan de technische mogelijkheden, als wel
aan het feit dat deze 'nieuwe' kaartenmakers niet altijd
over een minimaal vereiste kartograflsche kennis beschik-
ken (ormeling kraak, 1987).
De kartografen zelf kunnen we echter ook niet geheel
vrijpleiten. Zijn ze zelf niet wat laat het nut van de Com
puter als kartografisch gereedschap gaan inzien? Een ge-
volg hiervan is dat veel van de Software waarmee de
kaartenmakers werken meestal niet voldoet aan de karto
graflsche eisen. Dit komt doordat het veelal niet-
kartografen zijn die de Software pakketten hebben ge-
schreven. Zelfs al bevatten de pakketten enkele kartogra
fisch verantwoorde 'default-waardes', toch is het aantal
opties nog zo omvangrijk dat de kans op een verkeerde
keuze groot is.
De mogelijke oplossing voor de hierboven omschreven
Problemen kan een kartografisch kennissysteem zijn. Een
kennissysteem is een uitgekiend computerprogramma dat
niet alleen gegevens maar ook kennis verwerkt. De effek-
tiviteit van dergelijke programma's is vooral afhankelijk
van de kwaliteit van opgeslagen kennis, maar ook van de
manier en wijze waarop de kennis is opgeslagen. Karto
graflsche kennissystemen als onderdeel van bijvoorbeeld
een geografisch informatiesysteem bieden de niet-
kartografisch geschoolde gebruiker van het systeem toch
de mogelijkheid zijn of haar rapporten te voorzien van
kartografisch verantwoorde kaarten. Voor sommige deel-
gebieden van de kartografie voorziet men dat de toepas
sing van kennissystemen kan leiden tot de toename van de
produktiviteit en produktuniformiteit (bossler et al.,
1988).
In de literatuur komt men tegenwoordig termen als
kennis- of expertsysteem veelvuldig tegen. Dit artikel wil
eerst deze begrippen nader toelichten en daarna de moge
lijkheden voor het kartografisch vakgebied aangeven. Een
van de grootste problemen blijkt de vastlegging van de
kartograflsche kennis te zijn, zodat invoer ervan in een
kennissysteem mogelijk wordt. Er zal getracht worden dit
met voorbeelden te verduidelijken.
Kunstmatige intelligentie
Onder kunstmatige intelligentie verstaat men dat deel van
de informatica dat zieh ten doel steh Computers zo te
programmeren dat ze taken kunnen verrichten die intelli
gentie vereisen.
De Fransman Bonnet (1987), een van de autoriteiten op
dit gebied, omschrijft het als volgt: 'kunstmatige intelli
gentie is de tak van wetenschap die zieh ten doel steh een
beter inzicht te verkrijgen in de aard van intelligentie met
behulp van computerprogramma's waarmee menselijke in
telligentie wordt gesimuleerd'.
De eerste programma's waarvan men zou kunnen zeggen
dat ze kunstmatige intelligentie bevatten waren schaakpro-
gramma's en vertaalprogramma's. Een van de hoofdpro-
blemen waarmee men in dit veld gekonfronteerd wordt is
hoe de kennis waarmee de programma's moeten werken,
weergegeven moet worden in een voor de Computer
bruikbare vorm. Hierbij moet gedacht worden aan het
vinden van een overeenkomst tussen de werkelijkheid en
een systeem van Symbolen waarmee een redenering moge
lijk is.
Voordat gekeken wordt hoe de kennis in de Computer ge-
representeerd kan worden is het goed Stil te staan bij de
soorten kennis die men kan onderscheiden (lauriere,
1986). Enkele kartograflsche voorbeelden zijn:
reele Objekten (bijvoorbeeld een atlas);
definities en aannames (bijvoorbeeld een omschrijving
van begrippen in het kartografisch woordenboek; kon-
venties als de zee op een kaart is blauw);
koneepten (atlassen kunnen onderverdeeld worden in
verschillende soorten, bijvoorbeeld schoolatlassen, re
gionale atlassen, nationale atlassen en handatlassen);
regels (keuze van een kaartprojektie is afhankelijk van
het te karteren thema: de weergave van de wereld-
graanproduktie vereist een oppervlaktegetrouwe pro-
jektie);
methoden en algoritmen (bijvoorbeeld klasse-indelings-
methoden en -regels voor geautomatiseerde lijngenera-
lisatie);
strategieen en heuristische benaderingen (de kaart zal
visueel in evenwicht zijn door toepassing van kartogra
flsche denkwijze (theorieen) en inzichten);
meta-kennis (kennis over kennis, anders gezegd wij
weten welke kartograflsche kennis we bezitten, maar
hoe weet de Computer dat).
Bovengenoemde kennissoorten worden wel in twee kate-
gorieen gegroepeerd (tanic, 1987): de deklaratieve kennis
('declarative knowledge'), het weten wat (regels, feiten,
omschrijvingen en dergelijke) en de procedurele kennis
('procedural knowledge'), het weten hoe (een serie akties,
procedures, strategieen en dergelijke).
KT 1988.XIV.4
25
