Van mental map tot database: over de voorgeschiedenis
van geografische informatiesystemen
R. van der Schans
Inleiding
We leven nu aan het begin van de ontwikkeling van geo
grafische informatiesystemen (gis): door de Computer on-
dersteunde Systemen waarmee gegevens over de wereld
kunnen worden verzameld, opgeslagen, bewerkt en weer-
gegeven, zodanig dat de uitkomsten kunnen worden ge-
bruikt bij de voorbereiding en uitvoering van
veranderingen in de wereld. Wat onderscheidt nu het wer
ken met Gis van vroegere werkwijzen, wat zijn de moge-
lijkheden die vroeger niet aanwezig waren, wat is
gebleven?
Gei'nspireerd door bestudering van Lockard's Design
Drawing heb ik me in het volgende gewaagd aan een heel
globale schets van het historisch perspektief waarin we de
ontwikkeling na Gis kunnen zien. Er zou een dik, fraai
gei'llustreerd, boek over vol te schrijven zijn, maar de le-
zer van deze aantekeningen moet het magere geraamte
maar zelf aanvullen. De literatuuropgave kan hierbij
helpen.
Lockard wijdt in zijn boek uitvoerige beschouwingen aan
het samenspei van oog, hoofd en hand ('eyemindhand') in
het proces van overleven, in het maken van werktuigen en
andere voorwerpen en aan het ontwerpen op papier (fi-
guur 1). Wat het oog ziet, wordt in de hersens opgeslagen
en verwerkt en eventueel gevolgd door handelingen; alles,
Figuur 1. Ontwikkeling en gebruik van 'eyemindhand' volgens
Lockard. Hij onderscheidt ook vroegere stadia in het menselijk
ervaringsnetwerk ('reptilian' en 'mammalian') dan in dit artikel
worden aangesneden.
Vertaling van de termen in het Schema:
intuitieve zijde van de hersenen: bewerkt informatie gelijktijdig,
orientatie, synthetisch, holistisch
logische zijde van de hersenen: bewerkt gegevens achter elkaar,
logika, taal, wiskunde, analytisch
ERVARINGSNETWERK
3 evolutie-lagen in de hersenen
van het reptiel (oudste laag): R-komplex, agressie, territorium-
drift, ritueel, sociale hierarchieen
van het zoogdier (middelste laag): limbische systeem, emoties,
ouderzorg, onzelfzuchtig gedrag, samenwerking
van de mens (jongste laag): neocortex, vooruitdenken, beheer-
sing, waameming, hanteren van de hand, leervermogen
OMGEVING
de context, al het andere, de natuurlijke en gebouwde omgeving,
andere mensen, alle vormen van kommunikatieboeken, spraak,
tekeningen
de lijn van voortdurende synthese
BEWUSTZIJN
de ruimte van bewuste aandacht
logische zijde van het lichaam
intuitieve zijde van het lichaam
gedeeltelijk althans, beheerst door een bewustzijn van wat
je doet. Het werken met kaarten of tekeningen en, in de
huidige tijd, met in databases opgeslagen gegevens, heeft
de reikwijdte van oog, hoofd en hand op een indrukwek-
kende wijze vergroot. Veel van wat ons nu omringt zou
zonder tekeningen en zonder computergebruik ondenkbaar
zijn.
In onderzoek en onderwijs wordt nu aller aandacht ge-
richt op het nieuwste onderdeel in het proces: de Compu
ter met zijn databases. In reklamedrukwerken zien we
jonge mensen aan het beeldscherm. Managers worden bij
voorkeur geportretteerd met een PC of terminal op hun
bureau. In de vakliteratuur raken de oudere onderdelen
van het geografisch gegevensverwerkingsproces wat op de
achtergrond. Ik hoop met deze aantekeningen duidelijk te
kunnen maken dat die oudere delen onmisbaar blijven:
INTUITIVE SIPE CF THE BRAIN s
LOSICAL SIPE QFTHE BRAIN
FROCESSES INFORMATION
SlMULTANEOUSLY
ORIENTATION,
STNTHETIC
HOUSTIC
PRCCESSES INFORMATION SEQUENTIALLY,
LOGOLANGLV<=jE MAT H EMATICS.
ANALYTIG
NEOCORTEX
ANTIGI PATION,
REGULATIONVISION,
MANIPULATIONOFTHE HAND,
ABILITY TO LEARN
EXPERIENCE NETWi
3 EVOLUTIONARY LAYERS
REPTILIAN (OLDEST)
R-COMPLEX
AGGRESSION
TERRITORIALITY, RITUAL
SOCIAL HIERARCHI ES
MAMMALIAN (NODOLE)
LIMBC SYSTEM
EMOTIONSPARENTALCAKE
ALTRUISTIC BEHAVOR,
COOPERATION
human (YDUNeesT;
THE Sfct Ca
CONSCIOUS ATTENTION
ENVIRONMENT
THE CONTEXT,
EVERYTHING ELSE,
THE NATURAL AND BUILT
ENVIRONMENTS,
CTHER PEOPLE, ALL FCRMS
OF COMMUNICATION
BOOKS, SPEECH, DRAWINSS
LQGCAL SIPE QF THE PQCY vj/ INTUITIVE SIPE OF THE BCCTT
KT 1988.XIV.4
29
