kaartgebruik
Grote Provincie-Atlassen van Nederland
A.T. Donker
Inleiding
In landen als Frankrijk en Zwitserland is de grootscha-
lige topografische kaart al lang zo populair, dat hij
vaak zelfs bij de dorpskruidenier verkrijgbaar is. In
Nederland bleef het gebruik van deze kaart lange tijd
beperkt tot de betrekkelijk kleine groep van mensen die
er beroepshalve mee werkt en een nog beperktere groep
van fijnproevers. Hiermee hing samen dat zelfs bij de
gemiddelde boekhandel in Nederland geen topogra
fische kaarten verkrijgbaar waren. Ook bij hen die
onze topografische kaarten een warm hart toedragen,
was tot voor kort de opvatting wijd verbreid dat deze
kaarten "natuurlijk niet bedoeld zijn voor het zoge-
naamde 'grote publiek'", zelfs niet als ze in een atlas
tot een handzaam geheel gebonden worden1.
Het mag dan ook opmerkelijk heten dat de uitgeverij
Wolters-Noordhoff het heeft aangedurfd om in samen-
werking met de Topografische Dienst tot nu toe drie
atlassen op de markt te brengen waarin per provincie
de meest aktuele topografische kaarten 1:25.000 zijn
opgenomen. Opmerkelijk is niet alleen het grote sukses
van deze provincie-atlassen, maar vooral ook dat de
uitgever zieh met deze Produkten nadrukkelijk wel tot
'het grote publiek' heeft gewend. Huis aan huis werden
in de betreffende provincies door de ptt folders ver-
spreid, waarvan de meest recente - die van Noord-
Holland - als bijlage bij dit tijdschrift is gevoegd.
Nauwgezette analyse van de binnengekomen antwoord-
kaarten en ander onderzoek maken duidelijk dat niet
alleen de professionele gebruiker van topografische
kaarten door dit produkt nieuwe gebruiksmogelijkhe-
den ziet.
Het blijkt dat in werkelijk alle lagen van de bevolking
deze atlassen om zeer uiteenlopende redenen een warm
onthaal hebben gekregen.
We zullen in dit artikel achtereenvolgens aandacht
besteden aan de volgende onderwerpen: de uitgeefge-
schiedenis, de uitvoering van de atlas, de verschillende
gebruikersgroepen en hun atlasgebruik en tot slot ma
ken we op verzoek van de redaktie enige opmerkingen
over het gebruik van topografische kaarten in het on-
derwijs.
Uitgeefgeschiedenis
Topografische atlassen zoals die nu verschijnen zijn
eigenlijk iets geheel nieuws. Weliswaar heeft de Topo
grafische Dienst de kaarten 1:50.000 wel eens in een
verzamelband uitgebracht, maar hierbij ging het om
kaarten die verkleind waren tot de schaal 1:80.000. Bo-
vendien waren de kaarten uitgevoerd in een kleur
(sepia-bruin) en ontbraken hierop onder andere de
hoogtelijnen. Deze uitgave was voorts niet bestemd
voor de algemene verkoop. Dit laatste geldt ook voor
vergelijkbare uitgaven schaal 1:50.000 ten behoeve van
het Kabels en Leidingen Informatie Centrum. Ook bij
dit laatste produkt gaat het om kaarten die in een
kleur zijn uitgevoerd.
Aan al deze uitgaven ontbraken registers, die de zojuist
uitgebrachte provincie-atlassen nu juist zo waardevol
maken. Zelfs internationaal gezien is het verschijnen
van deze provincie-atlassen nogal uniek. In het buiten-
land versehenen weliswaar al in de tweede helft van de
vorige eeuw zogenaamde 'Topografische Atlassen',
maar dit waren series losse topografische kaarten die
met grote onderbrekingen na elkaar werden uitgegeven.
Met atlassen in de engere zin van het woord hadden ze
weinig of niets van doen2.
Meer recent versehenen in Groot-Brittannie en de
Bondsrepubliek Duitsland boeken, waarin ook topogra
fische kaarten zijn opgenomen. In het eerste geval gaat
het bij het kaartmateriaal van de Ordnance Survey ech
ter om zeer kleinschalige kaarten, waardoor de atlas
eerder het karakter van een autowegenatlas heeft3. De
Duitse uitgaven zijn echte kijk- en leesboeken, waarbij
een aantal exemplarisch gekozen topografische kaarten
van verschillende schaal met teksten en doorsneden (of
luchtfoto's) de analyse van verschillende Duitse land-
schappen mogelijk moet maken4. Alleen in Denemar-
ken verscheen een echte topografische atlas, zij het ook
dat de schaal van de daarin opgenomen kaarten aan-
zienlijk kleiner is dan die van onze provincie-atlassen5.
De nu versehenen provincie-atlassen hebben het karak
ter van komplete naslagwerken en zijn nadrukkelijk als
standaardwerken bedoeld. Ze zijn in dit opzicht volle-
dig vergelijkbaar met de in 1987 bij dezelfde uitgever
versehenen Grote Topografische Atlas. Dit vierdelige
werk bevat alle kaarten schaal 1:50.000 van heel Neder
land. Ook deze uitgave werd een zo groot sukses dat
een dezer dagen van dit werk een tweede herziene druk
zal verschijnen. Dit maakte reeds duidelijk dat Berg-
meijer's opvatting, dat in Nederland de topografische
kaarten uitsluitend geprodueeerd kunnen worden 'voor
personen en instellingen die daar traditiegetrouw be-
hoefte aan hebben: militaire en ambtelijke instanties',
slechts op vooroordeel gebaseerd kon ziin6.
KT 1989.XV.1
43
