veelal autochtone bewoners met een gerichte belangstel-
ling voor de eigen Streek. Ze hebben een sterke binding
met de eigen woonomgeving. De atlas biedt hen vooral
mogelijkheden voor herkenning en identifikatie. Zij
zoeken op de kaarten Objekten die in hun jonge jaren
van belang waren, woningen van familie en vrienden,
oude spoordijken enzovoort. Waarschijnlijk is het voor
hen van belang dat als ordeningsprincipe de provincie
is gekozen. Naarmate de grenzen in Europa verder ver
vagen lijken de provinciegrenzen aan betekenis te Win
nen. Men denke in dit verband aan de toenemende be
tekenis van regionale radio- en TV-zenders enzovoort.
In gebieden als Groningen, Friesland en Limburg be-
staat stellig een sterk saamhorigheidsgevoel dat in alle
maatschappelijke groeperingen is ontwikkeld. Hiermee
is de brede belangstelling voor deze atlassen verklaard
en kan gezegd worden dat deze provincie-atlassen een
belangrijke bijdrage vormen tot de demokratisering
van onze topografische kaarten. In dit verband mag
niet onvermeld blijven dat, ondanks de belangrijke
meerwaarde die een atlas als deze biedt ten opzichte
van een losse verzameling kaarten (register, bladwijzer,
toegankelijkheid, handzaamheid), alle kaarten van een
provincie nu beschikbaar komen voor een kwart van de
prijs die betaald zou moeten worden voor alle losse
kaarten samen.
De tweede groep bestaat uit mensen met een zeer aktie-
ve belangstelling voor natuur en landschap. Zij waarde-
ren de atlas vooral om de verkennings- en ontdek-
kingsmogelijkheden. Die belangstelling komt onder
andere tot uiting in (vaak sportieve) aktiviteiten die
men vanuit de eigen woonomgeving onderneemt.
Hiertoe behoren toerfietsers, wielrenners, wandelaars,
rijders van orientatieritten, schaatsers, lang-afstands-
lopers, joggers, jagers, vissers en beoefenaars van wa-
tersporten. Deze verkenners gebruiken de atlas om rou-
tes uit te zetten, om er zieh in het terrein mee te orien-
teren (vaak aan de hand van een eerder gemaakte
fotokopie), om zieh te informeren over de aanwezige
infrastruktuur, de verkaveling, de inrichting van het
landschap enzovoort. Tot deze groep van verkenners
zou men ook de mensen kunnen rekenen die door hun
liefhebberijen geinteresseerd zijn in milieuvraagstuk-
ken, natuur-, jacht- en faunabeheer en historische land-
schappen. Het gebruik van de atlas is in deze gevallen
even gevarieerd als de hobby's waaruit dit gebruik
voortvloeit: de een zoekt via het register de exakte lig-
ging van verontreinigde percelen, de ander beoordeelt
met de atlas de geschiktheid van terreinen waarover hij
jachtrechten kan verwerven, weer anderen sporen er in
het terrein relikten van oude spoorlijntjes, dijken en
bedrijfsgebouwen mee op.
Dat de uitgever zieh vooral tot de twee zojuist genoem-
de groepen van gebruikers rieht, wordt duidelijk wan-
neer we de slotzin van zijn Voorwoord lezen: 'Wie in
of met deze atlas gaat zwerven, verdwaalt niet, maar
komt altijd thuis met oude herinneringen en nieuwe
ontdekkingen'.
Een derde groep wordt gevormd door de ließiebbers
van kaarten en atlassen. Voor hen is de kaart en de at
las een doel op zieh. Zij waarderen vooral de estheti-
sche kwaliteiten van deze provincie-atlassen of de tech
nische kwaliteit van het kaartmateriaal. Zij bestuderen
de atlas thuis bij de open haard en kunnen zieh de
voortzetters van een oude traditie weten. De Amster-
damse kooplieden kochten in de zeventiende eeuw hun
fraai versierde kaarten ook deels om esthetische rede-
nen. Idrisi, de 12e eeuwse Arabische geograaf uit Sici-
lie, noemde een atlas in dit verband zelfs 'een bron van
geluk'.
Tenslotte zijn er natuurlijk nog de professionele ge
bruikers. Zij waren natuurlijk al lang gebruikers van
topografische kaarten. We willen daarom nu alleen in-
gaan op de vraag in hoeverre ambtelijke organisaties,
het onderwijs, pianologen enzovoort dankzij de atlas
sen op een nieuwe manier van deze kaarten gebruik
zijn gaan maken en of er ook nieuwe professionele ge
bruikers zijn bij gekomen.
Een opvallend groot aantal atlassen blijkt bij beroeps-
beoefenaren uit de sfeer van woningbouw en weg-
transport terecht te zijn gekomen. We denken hierbij
aan aannemers, architekten, pianologisch adviseurs,
transportondernemers, autobusondernemers enzovoort.
Uit gesprekken met deze mensen blijkt dat het handza-
me karakter en de grote toegankelijkheid van de infor-
matie doorslaggevend is geweest. Een pianologisch ad-
viseur van een partikulier adviesbureau die zeer snel
een eerste orienterend gesprek moet voorbereiden met
een overheidsfunktionaris in de hoop een opdracht te
verwerven voor een bepaald projekt, vindt via de re-
gisters direkt alle gezochte Objekten. Dankzij een snelle
professionele analyse van het kaartmateriaal zal hij de
indruk kunnen wekken het betreffende gebied en zijn
Problemen te kennen. In tegenstelling tot de archiefkast
waar normaal zijn kaarten inhangen, kunnen de atlas
sen bovendien eenvoudig naar de plaats van het ge
sprek worden meegenomen. Beide voordelen zijn vrij-
wel voor alle professionele gebruikers van belang, die
zieh snel en vrij globaal over iets willen informeren.
Dat geldt voor journalisten die een artikel willen voor
bereiden, voor aannemers die zieh orienteren om mee
te kunnen doen bij een bepaalde inschrijving, voor
houthandelaren die ergens een pereeel houtopstand
krijgen aangeboden, voor een assurantiebedrijf dat een
schademelding binnen krijgt, voor de regionale meld-
kamers van politie en brandweer die een kalamiteit ge
meld krijgen, voor de docent die een exkursie voorbe-
reidt waarin de analyse van het landschap centraal
Staat, voor de Student die een regionaal getint onder-
zoek opzet enzovoort. Dankzij de registers en het
handzame karakter van de atlas kan ook de professio
nele gebruiker in een flink aantal gevallen een meer ef-
ficient gebruik maken van de informatie, opgeslagen in
de topografische kaarten. De konklusie kan dan ook
zijn dat de atlassen het gebruik van deze kaarten niet
alleen gedemokratiseerd, maar ook geprofessionaliseerd
hebben.
KT 1989.X V.l
45
