1807) uitgaf7, moeten ook kleuren-facsimile's vervaar-
digd worden van de belangrijkste kaarten uit bovenge-
noemde kollekties. Zo geven bijvoorbeeld de Atlas To-
pographique van het Frontier des Yssels door Kapt.
Ing. J.H. Hottinger e.a. (31 bladen, 1783, 1:14.000) en
de Topografische kaart der Provincies Groningen,
Vriesland, Drenthe en een gedeelte van Overijssel, op-
genomen door M.J. de Man en samengesteld door Lt
Ing. Huguenin (68 bladen, 1:40.000) op betrouwbare
wijze veel informatie omtrent de toenmalige bewoning,
vegetatie en landbouw. Door de goede facsimilering in
kleur van dergelijke kaarten worden niet slechts de zeer
kwetsbare originelen beschermd, maar wordt vooral de
bereikbaarheid van de kaarten voor het historisch-
geografisch onderzoek vergroot.
Terwijl nu ook een aanvang gemaakt wordt met het in
facsimile uitbrengen van de zogenaamde Bonne-
blaadjes (1:25.000) per provincie, zouden ook de bij de
Topografische en Militaire Kaart van het Koningrijk
der Nederlanden (1850-1864, 1:50.000) behorende kaart-
serie van de zogenaamde 'veldminuten' in handschrift
met een eens zo grote schaal, in kleuren-facsimile moe
ten verschijnen. Ze geven een buitengewoon gedetail-
leerd en uniek beeld van het Nederlandse landschap in
de eerste helft van de negentiende eeuw en zij vormen
zo een betrouwbare bron bij de rekonstruktie van Ne-
derland in deze periode.
De Nederlandse expansie naar alle windstreken vanaf
het einde van de 16e eeuw heeft ertoe geleid dat de Ne-
derlanders een aandeel aan de ontdekking en exploratie
van de wereld kunnen opeisen. De ontwikkeling van de
Nederlandse ondernemingsgeest weerspiegelt zieh ook
in de verandering van het kaartbeeld, veroorzaakt door
de op eigen observatie berustende kartering van de lan
den en kusten overzee. Vaak behoren de in opdracht
van de VOC en WIC vervaardigde kaarten tot de oudst
bewaarde visuele bronnen van een bepaald fort, stad,
regio, kust en dergelijke. Naast een goede ontsluiting
van de kaarten-kollekties van de VOC en WIC met een
verwijzing naar de relevante archiefbronnen, is een fac
similering van een selektie uit de genoemde kaartenkol-
lekties een desideratum. Naar het voorbeeld van de in
facsimile uitgebrachte kollektie Vingboons in het Alge-
meen Rijksarchief8, moeten ook andere belangrijke Ne
derlandse koloniale kollekties, die in het buitenland be-
waard zijn, worden gefacsimileerd (bijvoorbeeld de vier
delen met manuscriptkaarten van de VOC in de Atlas
Van der Hern in Wenen en de drie delen met manu
scriptkaarten van de WIC in de Biblioteca Vaticana).
Maar niet slechts het manuscriptmateriaal, ook de ge-
drukte kaarten vragen de nodige aandacht. Onze ken-
nis van de in losse bladen in druk versehenen kaarten
is fragmentarisch. Dit ligt deels aan het betreurens-
waardige feit dat het overgrote gedeelte van de 16e en
17e eeuwse produktie van losse kaarten (gedrukt op
een of meerdere bladen) niet meer in Nederlandse kol
lekties te vinden is; men kan ze vaak alleen in buiten-
landse kollekties bewonderen. Door de facsimilering
van een keuze uit dit waardevolle Nederlandse kultuur-
goed kan een betere toegankelijkheid van de kaarten
geboden worden aan kartografen, historici, kunsthisto-
rici enzovoort in de gehele wereld. In mijn Monumenta
Cartographica Neerlandica Staat dit doel centraal en
dit zal ook in de volgende delen worden nagestreefd.
Thematische kartografie
Bij thematische kaarten worden bepaalde verschijnselen
door middel van grafische Symbolen of kleuren met
kwalitatieve en/of kwantitatieve eigenschappen afge-
beeld. Van een echte thematische kartografie in Neder-
land kan men pas spreken in de 19e eeuw, toen ook de
beoefening van de statistiek een plaats als wetenschap
verkreeg. Er versehenen bijvoorbeeld in het kader van
de fysische geografie thematische kaarten, zoals over-
zichten van gesteenten, mineralen, geologische en
bodemkundige karteringen. De verbetering van het we-
gennet, de aanleg van spoorwegen en telegraafverbin-
dingen bevorderden eveneens de publikatie van talrijke
kaarten. Zo ontstonden administratieve kaarten van di
verse pluimage, zoals reiskaarten, spoorweg- en tram-
kaarten. In de eerste helft van de 19e eeuw zijn er ook
tendensen om statistisch materiaal te verzamelen be
treffende bevolking, landbouw, handel en nijverheid,
gezondheidszorg enzovoort. Er werden diverse pogin-
gen ondernomen deze gegevens grafisch in kaart te ver-
werken.
Er ontbreekt in Nederland een Studie die een inventari-
satie biedt van de grote verscheidenheid van Neder
landse thematische kaarten9. In een dergelijk werk zou
ingegaan moeten worden op de ontwikkeling van de
kartografische afbeeldingsmethoden, die in Nederland
in de loop der tijden werden gebruikt om een bepaald
onderwerp in kaart te brengen. Ook zou moeten wor
den verteld welke invloeden vanuit het buitenland op
de beoefening van de Nederlandse thematische karto
grafie werden uitgeoefend en of er wellicht vanuit Ne
derland impulsen naar het buitenland zijn waar te
nemen.
Dokumentatiecentrum geschiedenis van de
kartografie
Het idee van een dokumentatiecentrum voor de ge
schiedenis van de kartografie is niet nieuw. In 1953 ver-
woordde S.J. Fockema Andreae reeds de wenselijkheid
van een dergelijk centrum: "Nederland heeft het nog
niet kunnen brengen tot een centrale instelling, waar
men zieh aangaande oude afbeeldingen, maar ook aan-
gaande kaarten en plattegronden van ons land zou
kunnen documenteren. De centrale verzamelingen dien-
aangaande zijn verspreid over Amsterdam, 's-Graven-
hage, Leiden en Delft, terwijl men voor onderdelen des
lands zijn weg moet zoeken in archieven, bibliotheken
en musea van de provinciale hoofdsteden, soms zelfs in
streekverzamelingen. Deze toestand heeft zijn attracties
vooral voor hen die van verrassingen houden, maar hij
Staat serieus historisch-geografisch onderzoek in de
28
KT 1989.XV.2
