Kaart en bewijs
K. Zandvliet
Enkele opmerkingen over de 'kaart als akte' naar aanleiding van de weergave van de
landscheiding op de kaart van Rijnland, 1614.
Inleiding
De achtereenvolgende karteringen door Floris Baltha
sar van de hoogheemraadschappen Delfland en Rijn
land vormen in 1614 aanleiding tot een decennia sle-
pende kwestie voor het Hof van Holland en de Höge
Raad.
Zowel Delfland als Rijnland zetten Floris Balthasar in
dat jaar onder zware druk. Niemand minder dan raad-
pensionaris en heemraad van Delfland Johan van Ol-
denbarnevelt dreigt Floris Balthasar met broodroof
vanwege deze kartering terwijl Rijnland ertoe overgaat
de landmeter gevangen te zetten en streng te verhören
om dezelfde zaak.
Wat heeft de ongelukkige Floris Balthasar gedaan om
speelbal te worden van Delfland en Rijnland en hoe
kan zijn kartering de aanzet geven tot een decennnia
slepend juridisch steekspel? Hieronder is zijn kartering
niet zozeer onderwerp als wel uitgangspunt voor enkele
opmerkingen over de waarde van de kaart als rechtsgel-
dig dokument in het begin van de 17e eeuw.
Bij deze aflevering van het Kartografisch Tijdschrift is
een bijlage opgenomen van een fragment van de kaart
van het Hoogheemraadschap Rijnland, juli 1614 gete-
kend en geaquarelleerd door Floris Balthasar en zijn
zoon Balthasar Florisz., later zieh noemende Van Berc-
kenrode.
Linksonder ligt 's-Gravenhage, noordoostelijk ervan
vinden we het kasteel Persijn. Direkt ten zuiden van
Persijn eindigt een oranjebruine lijn waarlangs geschre-
ven Staat: 'De lantscheydynge'.
Het betreft hier de landscheiding tussen de waterschap-
pen Rijnland en Delfland. De landscheiding markeert
de grens tussen deze twee gebieden met verschillende
waterstanden, vandaar de 'Leytsen dam'en tussen
deze twee gebieden met eigen besturen en dus verschil
lende heffingen en rechtsregels; een scheiding van zeer
wezenlijk belang.
Dit wezenlijke belang in acht genomen, moeten we ver-
baasd konstateren dat de landscheiding bij Persijn op-
houdt en niet is doorgetrokken naar de Noordzeekust.
De verklaring is dankzij een recente publikatie van Van
der Gouw (1987) te geven.
De landscheiding op de kaart
Terwijl Floris Balthasar in opdracht van de hoogheem-
raden van Rijnland werkt aan een kaart van het door
hen bestuurde waterschap komen die zelfde hoogheem-
raden erachter dat Floris Balthasar op diens in 1611
uitgekomen kaart van Delfland het gehele zuidelijke
deel van het ambacht Wassenaar als grondgebied van
Delfland heeft aangegeven. In januari 1614 tekenen zij
daarover bij de heren van Delfland gerechtelijk protest
aan (van der gouw, 1987):
verclarende de voorseyde heeren comparanten dat zij,
gesien hebbende de chaerte gedaen maken bij dijckgra-
ve ende hooge heemraden van Delflant deur mr. Floris
Balthasar, gesworen lantmeter van Rijnlant ende Delf
lant, ende dat den heeren comparanten daeruyt hebben
bevonden d'selve caerte zoo nopende de lantscheydinge
tusschen Rijnlant ende Delflant als anders niet als naer
behooren te sijn gemaect.
Ende want daeromme uyt de voorseyde chaerte (daeraf
dubbelt is hangende in 't gemeenlant huys van Rijn
lant) in regard van de voorseyde lantschey dinge ende
den aencleve, tot nadele van de jurisdictie ende gerech-
tichheyt van 't heemraetschap van Rijnlant in tijde
ende wijle eenige prejuditie soude mögen geimagineert
worden, soo is 't dat den heeren comparanten voorseyt
tot conservatie van dien bij expres wel hebben willen
protesteren mits desen van dienthalven nu ende ten
eeuwigen dagen te blijven in hen geheel ende ongepre-
judicieert; ende sonder het aftrecken der lantscheydin-
ge metten gevolge ende aencleven van dien gedaen sijn-
de tot nadeel van 't lant van Rijnlant eenichsints in
geheel of deel te willen advoyeren.
Rijnland is in 1614 bevreesd dat van de grens zoals
aangegeven op de kaart van Delfland een zodanige
werking zal uitgaan dat zonder gerechtelijk protest het
hoogheemraadschap Rijnland haar juridische en
bestuurlijke greep op het gebied in kwestie zal ver-
liezen.
Die vrees is des te beter te begrijpen als we lezen met
welke zorg voor korrekte grenzen en oppervlakten de
hoogheemraden Floris Balthasar in 1610 opdracht ga-
ven tot hun eigen kartering van Rijnland:
Begrijpende mede de lantschey dingen tusschen Rijn-
KT 1989.X V.2
31
