10. Onder Aziatisch versta men hier niet: Javaans (Javanen
mochten in Batavia niet wonen) maar: zijnde afkomstig
uit de verspreide vestigingen van de VOC in Azie, met
name uit Voorindie. De sociale mobiliteit tussen deze fac-
torijen was groot.
11. De Engelsen die na 1795 de archipel in bezit namen, er-
gerden zieh hevig aan de wijze waarop de Hollanders
met de Aziatische bevolking omgingen en zieh ermee
hadden vermengd; pas in de 19e eeuw, voornamelijk
door de veranderde eisen die aan ambtenaren van het
Koloniaal Bestuur gesteld werden, veranderde dit geleide-
lijk maar fundamenteel. Zie voor de beschrijving van
deze sociale struktuur en de ontwikkelingen daarin: Gel-
man Taylor, J., Smeltkroes Batavia. Groningen, 1988.
Oorspronkelijk versehenen onder de titel: The Social
World of Batavia. Wisconsin, 1983.
12. Zoals te zien is op de vele portretten en straattaferelen
die o.a. Johannes Räch van de toenmalige Bataviaasche
samenleving schilderde. Ze zijn gereprodueeerd bij F. de
Haan o.e. 1922-1923 Platenatlas, en door J. de Loos-
Haaxman, Johannes Räch en zijn werk. Batavia: jubi-
leumuitgave Koninklijk Bataviaasch Genootschap, 1928.
13. Radermacher, J.C.M., Waarnemingen over het verbeteren
onzer Hollandsche zeekaarten. Verhandelingen van het
Bataviaasch Genootschap van Künsten en Weetenschap-
pen, deel II, 1784, pp.327 e.v.
14. Zie voor de navigatie van VOC-schepen de artikelen in
de tentoonstellingsbundel: Mill, P. van en M. Scharloo
(red.), De VOC in de kaart gekeken. Cartografie en na
vigatie van de Verenigde Oostindische Compagnie.
's-Gravenhage, 1988; en Keulen, E. van (red.), In de Ge-
kroonde Lootsman. Catalogus, van de tentoonstelling in
het Rijksmuseum Scheepvaartmuseum Amsterdam. [Ver-
schijnt zomer 1989 bij Hes Publishers, Utrecht.]
15. Schilder, G.G., Paulus Paulusz. en de kartering van
Java's zuidkust. In: Bulletin van de vakgroep Kartografie
(Rijksuniversiteit Utrecht), nr. 9, 1978, pp. 3-27.
16. Zie voor deze reizen F. de Haan, o.e. 1912-1913 en inv. nr.
848.10.
17. Zie voor nuancering van dit oordeel: Vermeulen, T., On-
vermoeid in actie: verkenningen in de Oost; en Zandvliet,
K., Kolonisatie en cartografie in de Oost: de rol van de
militaire ingenieurs, beide artikelen in: Mill, o.e.
18. Dit geldt met name voor het kaartenarchief van de Com
pagnie, dat bewaard wordt op de afdeling Kaarten en Te-
keningen van het Algemeen Rijksarchief Den Haag. Het
archief van het Bataviaasch Genootschap bevindt zieh
waarschijnlijk in Djakarta in het voormalig gebouw van
het Genootschap, waarin thans het Nationaal Museum is
gehuisvest (Gedung Gajah); ik heb dit niet kunnen veri-
fieren.
Beknopte lijst van kaarten en tekeningen in de kollektie
Radermacher in Den Haag
Toelichting: de nummers duiden inventarisnummers aan; inv.
nr. 848 vormt een door Radermacher ingebonden kaarten-
(en prenten)boek, de overige nummers betreffen losse stuk-
ken; voor de beschrijvingen zie de inventaris door M.C. van
Leeuwen-Canneman, bij läge 3.
848.1 Lodingenkaart van de noordkust van Brunei, 18e
eeuw.
848.2. Bericht omtrent en prent van de scheepsramp en
redding bij de Kaap in 1773 door de held Wol
temade.
848.3. Plattegrond van de stad en versterkingen van Kan-
dia, op Ceilon, 18e eeuw.
848.4. Kaart van de Chineese Campong in Batavia, om-
streeks 1780.
848.5. Zeekaart van de kusten van Bali, Lombok, Soem-
bawa en de archipel aldaar, na 1756.
848.6. Kaart van de kusten en negorijen van Oost-Java
en Bali, omstreeks 1780.
848.7. Hemisphere Superieure [et] Inferieur de la Mappe
monde par Chrysologue de Gy, 1774.
848.8. Reductieraam tot de berekening der Lengtens op
Zee, omstreeks 1780.
848.9. Kaart van het landgoed van R. de Klerk, geheten
Grogol, zuid van Batavia, door M.H. Verijsel, 18e
eeuw.
848.10. Kaarte en Gezigten van de Uytreys en het Eyland
Java door J.C.M. Radermacher, 1768.
848.11. Prent van een bison(?): Dit beest bij Blauwjan te
sien is door J.C.M. Radermacher, omstreeks
1780.
848.12. Kaart van het oostelijk halfrond door G. de l'Isle,
na 1757.
848.13. Kaart van het Midden-Oosten onder het bewind
van Constantinopel door G. de l'Isle, na 1757.
848.14. Nieuwe kaart van Suriname bij Ottens, vöör
1718.
848.15. Nieuwe en Acurate Geographische en Hydrograp
hische Caart van het Eyland Groot Java met
eene verklaering van alle de togten welke door 's
Ed.. Comp. Troppen van anno 1678 tot anno 1740
in het Ostelijke Gedeelte van dit Eyland gedaan
zijn, door C.A. van Leupken, omstreeks 1765.
848.16. Kaart van Java, door Relando, met aanvullingen
door J.C.M. Radermacher, 1771.
848.17. Kaarte van de Keijzersbogt [Zuid-Sumatra?] aan
de revier de Borne met plattegrond van 't fort de
Jonge Petrus Albertus aangeleyt in den jaare 1763,
door C.v.B.
848.18. Tekening van een boomblaadje.
848.19-25 Letterproeven en schrijfvoorbeelden, 18e eeuw.
848.26. Affiche voor de paardekunstenmaker Jacob Bates,
1766.
848.27. Plattegrond van Amsterdam, bij Tirion, 1742.
848.28. Letterproef van de gieterij van Jan Roman.
848.29. Letterproef door J.C.B., 1753.
848.30. Idem als 848.28.
848.31. Formulieren voor kwitanties, deklaraties e.d.
848.32. Kaart met de omtrekken der continenten en (inzet)
de mogelijke locaties van het Paradijs, door Lu-
neau de Boisjermain, 1765.
848.33. Tableau Historique et Geographique de la France,
bij Lattre, na 1760.
848.34. Zeekaart van de Atlantische Oceaan en (inzet) het
eiland De Noronha, door P. Buache, 1737.
848.35. Tableau du Pair des Monnaies et des Changes des
principales villes de l'Europe, door E.G. le Fau-
cheur et J.H. Eberts, 18e eeuw.
848.36. Tekening van een bordes met afbeelding van de
Hollandse Tuin en de godin Minerva, [door Jo
hannes Räch?], 18e eeuw.
848.37. Tafel der Landmaaten waarna alle Compag-
nies Landerijen, werken en gebouwen zullen wor
den gemeeten en gemaakt na de Compagnies
Maat, van de Edele Otto Frans Nicolaas Marci,
vöör 1776.
KT 1989.XV.2
55
