de draagbare elektronische kaart, met
als bron een compact disk, werd be-
handeld. De compact disks van de
ONC-kaart 1:1 miljoen (waarover hier-
boven Danko al is aangehaald) waren
moeilijk te maken door scannen van
bestaande drukoriginelen vanwege de
vele onderbrekingen/uitsparingen
voor Symbolen. Men had daar wat
op gevonden. Waar men nu nog mee
zat waren de rasters op bestaande
kaarten. Die verzieken het scannen,
omdat hun kombinaties miljoenen
extra kleuren opleveren. In 1994 be-
gint men met nieuwe, grootschaliger
databases zoals de ttd (Tactical Ter
rain Data), welke de oplossing op
lange termijn voor de taktische be-
hoeften van het leger zal inhouden.
Het zal ermee mogelijk zijn gegevens
over hoogte, helling en aspekt, en pa-
norama's en dergelijke op te roepen
en het te kombineren met Digital
Feature Analysis Data (dfad) geba-
seerd op de kaarten 1:50.000.
De AM/FM-Gis-relatie werd belicht
door Porter van Synercom. Ook hij
gaf een geschiedenis van de ontwik-
keling van dit gebeuren; de vroege
karteringssystemen werden alleen
aangeschaft op grond van 'desire'
(kijk eens wat dat apparaat allemaal
kan!), in plaats van normale winst-
verwachtingen. Je kreeg een aantal
automatiseringseilanden. Vanaf 1975
kreeg je database-integratie, en de
kosten-baten verhouding verbeterde.
In de jaren tachtig kregen we 32-bit-
processors, en rasterdisplay-
technologie, ergonomische werkstati-
ons, goede kleurendisplays, en alle
mogelijke toepassingen in layers wer
den mogelijk naast de am/fm-
toepassingen. Toch was het niet meer
dan een automatiseren van het kaart-
tekenen in plaats van een elimineren
ervan.
Dat moeten we volgens Porter niet
hebben, want de gebruikers van de
Systemen zijn planners en geen teke-
naars. Er is dus een meer gebruikers-
vriendelijke omgeving nodig, en men
moet de investering in 3-5 jaar kun-
nen terugverdienen. Daarvoor zijn
nodig: een 'distributed' in plaats van
radiale architectuur van de werkstati-
ons, een uitgebreid gebruik van
menu's, multitasking en windowing,
kennissystemen, nieuwe scanningap-
paratuur, meer standaarden in net
werken en grafische toepassingen.
Porter had een Sterke uitsmijter:
"Met gemeenschapsgelden verzamel-
de gegevens moeten voor gezamenlijk
gebruik beschikbaar zijn. Aparte ge-
gevensbestanden vormen slechts ei-
landen van automatisering. Tenzij ze
worden verbünden aan elkaar en
gei'ntegreerd is dat een verspilling van
hulpmiddelen, welke leidt tot redun-
dantie."
Deze dag ging het kongres als een
nachtkaars uit. De tentoonstelling
werd opgebroken, voor de zittingen
was nauwelijks nog belangstelling.
Om 12 uur liepen nog een drietal
mensen verloren rond door de grote
hallen. De laatste van de grote vrach-
tauto's vol met computerapparatuur
reed weer weg.
Over de tentoonstelling nog het vol-
gende: de Intergraph-stand toonde
het nieuwe Microstation gis en Ti
gris. Microstation is een 32 Werksta
tion, waar Oracle op draait, en dat is
uit te breiden met toepassingsmoge-
lijkheden voor topologische vragen
en analyse, fotogrammetrische karte
ring, beeldverwerking en digitale ter-
reinmodellen.
tigris bevatte superieure methoden
voor generalisatie, aggregatie en klas-
sifikatie, bevatte een geintegreerde
database met meer ingebouwde intel-
ligentie, en extra modules waren be
schikbaar voor dtm, beeldverwerking,
kombinatie van raster- en vektorgege-
vens, voor fraaie kartografische uit-
voer, voor analyse en voor scanning.
Ook eiders zag je ingebouwde oplos-
singen voor raster-vektor-integratie,
en de mogelijkheid om Gis-databases
bij te houden. Met de Erdas-
ARc/iNFO-interface kombineer je de
modelling- en querying-
mogelijkheden van vektorsystemen
(zoals arc/info) met mogelijkheden
voor het opsporen van veranderin-
gen, statistische analyses, kontrastver-
groting en beeldfiltering van Erdas.
Bij kombinatie in een interface kun
je de ARc/iNFO-weergave over een
Erdas-beeld heen afbeelden.
Gis-analisten waren gewend aan digi-
Vrachtauto's met computerapparatuur.
taliseren van papieren kaarten. Nu is
er ook de optie van een goedkope
Eikonix-scanner-kamera naast het
Erdas-werkstation, waarmee je de
data in rasterformaat weer kan ge-
ven. De Erdas-terminal kan ook als
grafische terminal worden gebruikt
voor arc/info, om ARc-bestanden
over een Erdas-beeld of over een ge-
scande kaart heen af te beeiden. Zo
kun je interaktief de ARC-vektorfiles
bij werken wanneer je naar het raster-
beeld kijkt. Wanneer de beeiden ge-
korrigeerd zijn, gebruik je de digitale
orthokaart-mogelijkheid om direkt
attributen en kaartkoördinaten op te
geven. Men kan ook met deze opstel-
ling satellietgegevens en gescande
luchtfoto's in een gis integreren. Met
arc/info editing-kommando's kun je
de vektorafbeelding op het scherm
interaktief updaten.
Tenslotte de niewe 4.0 versie van
arc/info. Deze heeft het voordeel
van nieuwe interaktieve grafische
funkties voor het genereren van kar
tografische uitvoer van hoge kwali-
teit. Postscript wordt nu ook on-
dersteund, zodat uitvoer op
laserprinters mogelijk is. Daarnaast
kan het nu ook worden gedraaid op
(snellere) interaktieve werkstations,
zoals Sun en Apollo, is Oracle nu
ook als relationeel database manage-
ment systeem mogelijk, en is er een
nieuwe machine-onafhankelijke geo-
processing taal.
F.J. Ormeling
Grote Provineie-Atlas van Friesland
Op donderdag 11 mei 1989 om 15.15
uur is in het Provinciehuis van Fries
land te Leeuwarden het eerste exem-
plaar van de Grote Provincie-Atlas
van Friesland aangeboden aan de
commissaris van de Koningin in de
Provincie Friesland, de heer H. Wie
gel. Na een kort welkomstwoord
door de heer Wiegel heeft drs
P.W. Geudeke, direkteur van de Topo-
grafische Dienst, een toelichting op
de totstandkoming van stafkaarten
gegeven. Vervolgens ging dr A.T. van
Holten, hoofd van de Groep At-
lasprodukties van Wolters-Noordhoff,
nader in op de inhoud van de atlas,
alvorens deze aan te bieden. De heer
Geudeke had zijn toelichting speciaal
afgestemd op het met name voor
Friesland hete hangijzer van de spel-
KT 1989.X V.3
19
