ingezonden
Kartografie of 'kartografie'?
(naar aanleiding van Heres' artikel
over Demeter in KT 1989.XV.1)
Aan het eind van zijn artikel gaat
Heres kort in op de gevolgen voor
het werk van de kartograaf van de
scheiding van de opslag van ruimte-
lijke gegevens en de visualisatie van
die gegevens. Terecht maakt hij on-
derscheid tussen de begrippen
'kaart', 'karteren', 'kartografie' en
'kartograaf' en de overeenkomstige
begrippen zonder aanhalingstekens.
Hoewel Heres toont het verschil tus
sen de wereld van de database en de
wereld van de grafische voorstelling
prima begrepen te hebben (dat is wel
eens anders in kartografische en gis-
kringen) bleef er na lezing van zijn
verhaal bij mij toch een wat onrustig
gevoel achter: wat gebeurt er wanneer
die aanhalingstekens, per ongeluk of
opzettelijk, verdwijnen? Bij monde-
linge kommunikatie Valien ze vanzelf
weg, zoals een voorzitter van de
Duitse Bondsdag niet zo lang geleden
mocht ervaren. Het was het eind van
zijn politieke karriere. Ook in schrif-
telijke overdracht kan er verwarring
ontstaan, want bij de twee slotzinnen
van Heres' betoog weet ik al niet ze-
ker meer wat er met het woord karto-
grafisch - zonder aanhalingstekens -
wordt bedoeld. Is er iets bij het redi
geren misgegaan? Maar wanneer er
wel aanhalingstekens zouden staan, is
er nog altijd de kans dat de lezer het
geschrevene als ironisch bedoeld op-
vat. Dus is het beter andere termen te
gebruiken.
Met het woord 'kaart' is natuurlijk
al heel lang iets vreemds aan de
hand, net als met 'karteren' (ik ge-
bruik hier aanhalingstekens omdat ik
het over woorden, als woorden, heb;
dat schijnt zo te hören in taalkundige
beschouwingen).
'Kaart' wordt vaak gebruikt bij wijze
van spreken, zoals in uitdrukkingen
als 'van de kaart' of 'in kaart bren-
gen'. Misverstanden ontstaan daarbij
niet. Moeilijker is het al met 'karte
ren'. Het woord wordt gebruikt in de
zin van gegevens verzamelen van een
bepaald gebied (surveying, mapping)
en daarnaast in de betekenis van de
omzetting van die gegevens in een
zichtbare voorstelling (mapmaking).
Maar wanneer we digitale bestanden
met geometrische en bijbehorende
niet-geometrische gegevens met de-
zelfde naam gaan aanduiden als de
zichtbare afbeeldingen, vrees ik toch
echt grote Problemen en ongelukken
bij de ontwikkeling en toepassing van
de nieuwe technologie en het onder-
wijs hierin. Ik verwijs graag naar
mijn beschouwingen hierover in NGT
Geodesia 1988, pp. 215-218 en 1989,
pp. 299-301. Het is naar mijn mening
verstandig het woord kaart te reserve-
ren voor het zichtbare produkt en
een nieuw woord te zoeken voor het
digitale bestand waar die kaart uit
gemaakt wordt. In een Frans boek
over cad kwam ik de 'maquette nu-
merique' tegen, wat al aardig in de
goede richting gaat omdat daarmee
het drie-dimensionale karakter van
het ruimtelijk model in tegenstelling
tot het twee-dimensionale karakter
van de kaart wordt aangegeven. Een
maquette kun je van alle kanten
bestuderen, een kaart niet. Heiaas
blijft het niet-geometrische aspekt in
deze benaming wat op de ach-
tergrond.
Er zit nog een gevaar in het speien
met aanhalingstekens, nu bij de
woorden 'kartograaf' en 'kartogra
fie'. Ik bespeur een Sterke tendens bij
kartografen - zonder aanhalingste
kens - om zieh te begeven op het ter-
rein van de geografische informatie-
systemen, in het bijzonder op dat van
de gegevensinwinning en -opslag, en
zieh aldus aanhalingstekens aan te
meten. Ik heb daar alle begrip voor -
ook een kartograaf moet brood op
de plank hebben - maar ik maak me
dan wel zorgen over de ontwikkeling
van de kartografie - zonder aanha
lingstekens de wetenschap van het
vervaardigen en gebruiken van kaar-
ten - 'wetenschap' en 'kaarten' hier
zonder aanhalingstekens bedoeld.
Want ik denk dat, gezien de ongeken-
de mogelijkheden van nieuwe da-
tastrukturen en algoritmen en de
noodzaak van een wisselwerking met
de menselijke ervaring en emotie,
"op de hoogte zijn van de wetten van
de grafische beeldtaal" (dit is een
aanhaling) alleen niet voldoende is
om de grafische kommunikatie, als
schakel tussen mens en machine, vice
versa, vorm te kunnen geven. Als ge-
volg van de scheiding
vastlegging-weergave gaan er grote
kognitieve Problemen optreden in het
omgaan met de digitale bestanden.
Kartografen zouden best eens meer
aandacht kunnen besteden aan grafi
sche hulpmiddelen bij het konstrue-
ren, raadplegen en wijzigen van de
databases en bij het inschakelen van
allerlei bewerkingsalgoritmen. Daar
bij moeten ze vooral niet uit het oog
verliezen wat Paul Klee heeft opge-
merkt: "Die Kunst ist nicht dazu da,
das sichtbare wiederzugeben, sie
macht sichtbar". Waarom moeten
kartografen zonodig ook dat doen
waar anderen, landmeters, fotogram-
meters, geografen, zieh al op gestört
hebben en hun specialiteit, het om
gaan met het visuele, verwaarlozen?
Daar raak je toch nooit op uit-
gekeken?
Rene van der Schans
P.S. (tussen haakjes): wanneer ik dit
onderwerp fenomenologisch zou be-
schouwen zou ik waarschijnlijk alles
tussen haakjes moeten zetten.
Nakaarten over Kartografie
of 'kartografie'
Laat ik beginnen met te zeggen dat
ik de campagne van Van der Schans
ter bevordering van een konsistent en
eenduidig woordgebruik van harte
KT 1989.XV.3
35
