7? f ""Äkl
verantwoord is, in de dagelijkse praktijk veel werkzame
bestanddelen blijkt te bevatten.
Het aantrekkelijke van de ideeen omtrent visuele varia-
belen is de ogenschijnlijke universele bruikbaarheid
binnen het gehele grafische gebied, net zoals dat het
geval is met de beroemde kommunikatietheorie van de
Amerikaanse fysicus Claude E. Shannon (1948). Diens
uitgangspunten over de relatie 'zender' en 'ontvanger'
waren oorspronkelijk bedoeld om de Problemen bij het
interkontinentaal telefoonverkeer op te lossen, maar
werden gaandeweg ook in de zachte sektor, zoals Psy
chologie, gretig naar eigen behoefte getransponeerd,
met alle gevaren van dien!
Door systematische toetsing van de ontwerp-
uitgangspunten bij informatie aan reizigers aan de the-
orie van de visuele variabelen, is het mogelijk de on-
derlinge aansluiting en daardoor de herkenbaarheid en
begrijpelijkheid op landelijke schaal te verbeteren.
De hierna volgende uiteenzetting over visuele variabe
len beperkt zieh tot een globaal overzicht. Wellicht kan
in de toekomst aan de hand van een praktijkgeval een
en ander eens nader gedemonstreerd worden.
Visuele variabelen
Visuele variabelen zijn alle dementen die binnen een
Produkt kunnen worden gevarieeerd, in tegenstelling
tot konstanten zoals bijvoorbeeld formaat, papierkeu-
ze, omvang, aantal drukgangen enz. Ook randvoor-
waarden zoals marges, al of niet aflopen van de afbeel-
ding en soms schaal kunnen niet vrij gekozen worden
en behoren daarom evenmin tot de variabelen.
Binnen de groep variabelen is sprake van een rangorde
naar belangrijkheid, zoals gebruikers die blijken te
ervaren:
1. plaatsvolgorde (bijvoorbeeld vöör- af achterkant of
in een brochure)
2. plaats op de pagina (lay-out)
3. grootte (van namen, afbeeldingen)
4. kontrast (dik/dun bij letters en licht/donker bij
kleurvlakken)
5. zetwijze van tekst
6. lettertype.
Het werken met visuele variabelen heeft tot doel om
inhoudelijke verschillen te visualiseren; verschillen in
belangrijkheid en verschillen naar kategorie en aard.
Bij visuele variabelen kunnen we spreken van drie
hoofdtaken bij het aangeven van verschillen:
1. hierarchie naar belangrijkheid
2. onderscheiden in kategorie en aard
3. ondersteunen door aksentuering en benadrukking.
Een verschil in lettergrootte is een voorbeeld van de
hierarchische groep, een verschil in lettertype is een
voorbeeld van de onderscheidende groep en een woord
of tekstfragment kursiveren is een voorbeeld van on-
dersteuning door middel van een aksent.
Overeenkomstig deze hoofdtaken kunnen de beeldmid-
delen die behoren tot de grafische variabelen als volgt
worden ingedeeld:
1. hierarchisch
1.1. plaatsvolgorde
1.2. plaats op de pagina (lay-out)
1.3. grootte
1.4. kontrast
1.5. witverdeling
2. onderscheidend
2.1. kleur
2.2.afbeelding
2.3. lettertype
3. ondersteunend
3.1. kleur- en tintvlakken
3.2.1ijnen en kaders
3.3. Symbolen, Vignetten enz.
3.4.tekstaksenten (kursivering en dergelijke).
Hierarchische variabelen
Algemeen kan gesteld worden dat verschillen in belang
rijkheid voldoende duidelijk moeten zijn. Dit kan be-
reikt worden door de opeenvolgende stappen groot ge-
noeg te maken. Zo is het verschil tussen een halfvette
en een vette letter vaak minder duidelijk dan tussen
een normale en een vette letter.
Grootte is de krachtigste hierarchische variabele. Be-
r;/
Kiraz.i,
,fe$me J Siv?sl
Yunok
Figuur 5. Het spoorwegnet van Turkije wordt nog volledig in een stijl van de jaren vijftig weergegeven.
KT 1989.XV.4
27
iburun
\Mtrß
j<or5iVpka\
Äkhisar
fp Göftles-
Saruhanli Jl
//Selendi
MANiSA CT
►Borhsv^oiläiiii^lihll
iKem'alpajfa''""'-.
I1™' Gedlz
mirci J
Altintaj 7"
^ihsaniye Emirdaq
Kulu
AFYON
Sincanli"VBolvadin
:n,> A!a$ehir. KarahaTV, X Jsand.kh
•Günev —./N.
Banaz^
Kula U$AK«
Bayin'tfir Öderni's-■•Ala$elur\
ittandaqi
.kjehir
Cihanbeyli
TorbaliV R> j-ya\vai^^Mm
Felruki/ ^'r® Ruldnn 'Güney Seni-rfenkf J „a f - - ""V^Sarayonü
Söke Kocarli Yenlpazar I cärdaT^^": T^feEqndir lunnv,
cf AYDIN KaracÖEzj _^&epiborlir^
Soke Koqarli Yenlpazar Gardak ,®4UDZ
Gine* Bofdoqan DENiZLI ''/fm \#lSPARTA
•Tavas BURDUR •Ä^psun
MiL?s 'vrifaÄan Y*silova Bucak l5ütcüler
«Yataqan Seydijehir
»Beyjehir
KONYA
Cumra
