m
lutie, economie en financien, en poli-
tieke verkiezingen.
Deel 1 is geconcipieerd door Guy Ar-
bellot en Bernard Lepetit, en grafisch
vormgegeven door Jacques Bertrand.
Het materiaal is er onderverdeeld in
vier hoofdstukken, over de verkeers-
netwerken, de mensen die ze planden,
bouwden en onderhielden, over de
verkeersmiddelen en tenslotte het ver-
keer zelf. Dat laatste is vooral geba-
seerd op routebeschrijvingen van be-
kende reizigers. De behandeling van
de thema's is origineel, er zijn steeds
wisselende grafische oplossingen voor
gevonden. Behalve bewegingskaarten
zijn er ook isolijnenkaarten, choro-
plethen en figuratieve kaarten. Er is
zelfs knap gebruik gemaakt van oude
kaarten, die door middel van een the
matische opdruk in het verhaal wor
den geintegreerd. De in deze periode
van de geschiedenis steeds wisselende
grenzen van Frankrijk vormden een
extra probleem voor de weergave, en
de auteurs zijn daar niet helemaal
uitgekomen: het zal ook de Fransen
zelf niet steeds duidelijk zijn welke
de aan de oostgrens weergegeven ge-
bieden zijn. Dat komt ook doordat
de topografie van de basiskaarten zo
eenvoudig is gehouden en geen aan-
vullende informatie voor de orienta-
tie bevat. De tekst heeft een on-
dersteunende funktie en wordt door
de beeiden bepaald, zoals dat hoort
in een atlas. Het enige bezwaar dat
men tegen de weergave kan aanvoe-
ren is, dat het vervoer over het water
grafisch wat onderbelicht is, maar
misschien is dat een Nederlandse pre-
occupatie.
Deel 2, l'Enseignement 1760-1815,
stond onder redaktie van Dominique
Julia, en werd grafisch vormgegeven
door Bonin zelf, samen met Huguet-
te Bertrand en Alexandre Laclau. De
kaarten zijn hier in vier hoofdstuk
ken ondergebracht, namelijk alfabeti-
sering en lager onderwijs, middelbaar
onderwijs, de internaten en tenslotte
het onderwijs op technische Scholen
en universiteiten. Julia's doel is ener-
zijds het beschrijven van de impact
en het funktioneren van essentiele
vernieuwingen zoals de centrale Scho
len, de Polytechnique of de Ecole de
Sante, anderzijds het meten van de
veranderingen in de 'espace scolaire'
tussen het eind van het Ancien Regi
me en het begin van de restauratie.
De kaarten visualiseren hoe snel
berichten er over deden om vanuit
Parijs het hele land te bereiken. Ze
laten zien hoe ongelijk het oplei-
dingsniveau was in het land vooraf-
gaand aan de revolutie, hoezeer deze
achterstand enerzijds deels werd inge-
lopen, maar anderzijds ook een be-
lemmering voor de voortgang van
H
Hydrografische opleidingsinsütuten in 1785
veranderingsprocessen moet zijn ge-
weest. Ze laten ook zien welke struk
turen of instellingen van vöör 1789
bleven bestaan. De kaarten dragen
nieuwe munitie aan voor de diskus-
sies over het feit of bepaalde ver-
schijnselen tijdens de revolutie en het
erop volgende keizerrijk stilstonden
of zelfs achteruitgingen. Het wegen-
net blijkt in de periode 1780-1820 bij-
voorbeeld nauwelijks te zijn uitge-
breid, en op het oog is het analfabe-
tisme niet afgenomen. Het is een ge-
not om te zien hoe de verwerking van
de gegevens op een inzichtelijke ma-
nier kan plaatsvinden, zonder dat
men de betekenis van de bewerkingen
uit het oog verliest. Door de origina-
liteit en de onverwachte relaties die
worden gelegd blijven veel van de
(kaart)beelden uit deze atlasdelen op
het netvlies hangen.
De atlasdelen zijn bestemd voor
historici, leraren, geschiedenisstuden-
ten, archieven, en bibliotheken. Ook
voor kartografisch gei'nteresseerden
vormen ze een bron van inspiratie,
door de manier waarop ze demon-
streren hoe men de middelen van de
grafische beeldtaal kan gebruiken om
het begrip van zaken die zieh in de
ruimte en tijd afspelen, te verduide-
lijken.
F.J. Ormeling
Shirley, Rodney W„ Printed Maps of
the British Isles 1650-1750. London:
The British Library; Tring: Map Col-
lector Publications Ltd., 1988. 168
pp. 21,9 x 27,6 cm.
ISBN 0-7123-0142-9.
Zonder enige twijfel is Printed Maps
of the British Isles 1650-1750 een
waardevol naslagwerk voor weten-
schappers, kaartbeheerders en niet in
de laatste plaats voor kaartantiquairs
en -verzamelaars. Het is een logisch
vervolg op Shirley's eerdere boek
Early Printed Maps of the British
Isles 1477-1650 (1980). Het heeft een
overzichtelijke lay-out en is rijk geil-
lustreerd.
Ik voel me niet kompetent om een
oordeel uit te spreken over de vraag
of het boek een kompleet overzicht
geeft. Over de wijze waarop de in-
houd verantwoord en gepresenteerd
wordt heb ik echter wel een aantal
opmerkingen.
De keuze van een alfabetische orde-
58
KT 1989.XV. 4
LES ECOLES
ETAT DES PORTS
NOMINATION ORIGINE DES
DES FONDS
PROFESSEURS
nkerque
Boulogne
Le Havr
onfleur
Granvi I le
t-Malo
St Brieuc
Vannes
Lorient
Aura
Le Croisic
Nantes
Les Sables-d'Olonne
La Rochelle
Rochefort
Marennes
Bordeaux
Martigues
Bayonne
arseille
La Ciota
fy
Ecoles existantes
O Presence souhaitable
200 500 1200 3500 livres
