Topografie van Babylon tot Emmen
J.J.C Piket
De topografische kaart als oudste en meest
bestendige kaartsoort
Meer dan 4500 jaar na de vervaardiging van de oudst
bekende topografische afbeelding, die van een Babylo
nische stad, viert de Topografische Dienst Nederland
haar 175-jarig jubileum. Op de tijdschaal der geschie-
denis dus van beperkte betekenis, maar naar inhoud be-
tekenisvol. En op de vraag of ook de tijd na het
150-jarig jubileum in 1965 veranderingen bracht die
evenals toen een terugblik en een toekomstbeschouwing
wettigen, dan luidt het antwoord: meer dan dat; im
mers, ingrijpende maatschappelijke en politieke veran
deringen en de snelle ontwikkeling van de informatie-
voorziening en van nieuwe technieken van
kaartvervaardiging betekenen, zoals zo vaak in het ver-
leden, een wending in de topografische kartografie.
Enkele van deze recente veranderende maatschappelijke
omstandigheden en nieuwe kartografisch-technische
mogelijkheden zijn:
toenemende belangstelling voor topografische kaar-
ten en topografische atlassen;
ontsluiting van kaartenverzamelingen door effektieve
inventarisatie, klassifikatie en de reproduktie van
oude kaarten, hetgeen de vergelijking van oude en
nieuwe topografie bevordert;
versneide omvorming van terrein en landschap, zo-
wel in stedelijk als landelijk gebied;
bewustwording van de milieu- en landschapsproble-
matiek;
de Europese eenwording enerzijds, het opleven van
regionale eenheden anderzijds en de mogelijk daar-
mee samenhangende afname van de betekenis van
nationale eenheden en nationale karteringen;
de snel veranderende militaire verhoudingen en de
gewijzigde betekenis van topografische kaarten als
informatiebron voor het leger;
de ontwikkeling van de satellietbeeldkartografie;
groeiende behoefte aan grootschalige topografische
kaarten ten dienste van vastgoedinformatie en leidin-
genregistratie;
beeindiging van de produktie van de Internationale
Wereldkaart 1:1.000.000 als kleinschalige topografi
sche overzichtskaart;
de nieuwe vormgeving van de topografische kaart
1:25.000;
de automatisering in de kartografie;
omzetting, ook door de partikuliere kartografie, van
grafische gegevens van topografische kaarten, lucht-
foto's en satellietbeelden in digitale gegevens met de
mogelijkheid de aldus opgeslagen gegevens snel te
ordenen en met elkaar in verband te brengen.
AI deze ontwikkelingen leiden opnieuw tot een wending
in de topografische kartografie, zoals die in het verle-
den vaker optrad bij belangrijke maatschappelijke wij-
zigingen of nieuwe technische mogelijkheden.
Door zieh telkens aan de veranderde behoeften aan te
passen en door benutting van nieuwe technieken kon de
topografische kaart zieh tot op heden handhaven en de
oudste en meest bestendige kaartsoort worden: een
kaart dus met een groot verleden, en naar verwachting
ook met een grote toekomst.
Groeiend begrip van topografie
Het is wel zeker dat de makers van vroegere topografi
sche kaarten nog niet het huidige begrip van topografie
hadden; men moest de terreinobjekten nog leren onder-
kennen en groeperen, en de methoden van weergave in
woord en beeld op grote en kleine schaal bedenken en
leren hanteren. Daarbij bleek de middelschalige topo
grafie (het domein van onze topografische kaarten in
engere zin) wel het moeilijkst. Immers het gebied van
een middelschalig kaartblad, met al zijn gegevens was
minder gemakkelijk voor de geest te halen dan het di
rekt zichtbare terrein van de naaste leefomgeving, en
zelfs dan de aarde geheel, waarvan men zieh volgens
wiskundig of levensbeschouwelijk inzicht een beeld
vormde, dat men al dan niet op basis van een koördi-
natenstelsel, in hoofdlijnen afbeeldde. Het vergde al
met al eeuwen eer men tot een helder begrip was geko-
men van de topografische samenstelling van het aard-
oppervlak en deze kartografisch kon weergeven.
Vergelijking van enkele karakteristieke oude kaarten
kan duidelijk maken hoe de topografie in de loop der
tijd stapsgewijze groeide door toevoeging van bestand-
delen en daarbij passende uitdrukkingsvormen.
Het topografisch zieht op de aardbol volgens Eratos-
thenes in de derde eeuw voor Chr. heeft men samenge-
vat op een 19e eeuwse Franse wereldkaart (figuur 1).
Deze toont op basis van geografische koördinaten de
verdeling van land en water, de benaming van landen
en zeeen, de loop van rivieren en bergruggen.
Naast de kleinschalige topografie op wiskundige of le-
vensbeschouwelijke grondslag kenden de Oudheid en de
Vroege Middeleeuwen ook grootschalige terreinkaarten
van de eigen leef- en werkomgeving. Het was de tijd
34
KT 1990.XVI.3
