Kaartgebruik en kaartgebruikers lälu
N.J. Bakker
Inleiding
Sinds midden 1988 rijdt er door Amsterdam een tram
vermomd als topografische kaart. Kunnen we hier spre-
ken van kaartgebruik? Zeker, de kaart is hier bedoeld
als kunstuiting, geen alledaagse doelstelling overigens.
Wie zijn in dit geval de kaartgebruikers? Alle Amster-
dammers en passanten die de tram längs zien komen.
Zo ook ondergetekende die gedurende een meerdaags
verblijf in Amsterdam vanuit de ontbijtzaal in het hotel
meermalen de rijdende topografische kaart längs zag
komen (figuur 1). Is er echter wel sprake van kaartge
bruik in de zin zoals we deze in kartografiehandboeken
tegenkomen? Nauwelijks, we komen net toe aan de eer-
ste fase van kaartlezen: identifikatie of herkennen van
wat er op de kaart Staat. Bij nadere beschouwing her
kennen we overigens duidelijk bekende plaatsen en stre-
ken uit de omgeving van Amsterdam. Ze staan echter
als losse fragmenten door elkaar, zodat het geheel als
routekaart of overzichtskaart niet voldoet. Als kunst-
werk een opvallende verschijning en dat was de be-
doeling.
Topografische kaarten worden voor talloze doeleinden
gebruikt en vinden daardoor een ruime verspreiding bij
overheidsdiensten, nutsbedrijven, ingenieursbureaus en
partikulieren. Toch zijn niet alle potentiele gebruikers
op de hoogte van de verkrijgbaarheid en de mogelijk-
heden van topografische kaarten en digitale bestanden.
Enerzijds treft men bij partikulieren dikwijls nog de
verbazing aan omtrent de verkrijgbaarheid van de kaar
ten (dat zijn toch geheime stafkaarten waarmee men
ooit in diensttijd kennis heeft gemaakt?) (figuur 2), an-
Figuur 1. De kaart als kunstuiting op de Amsterdamse tram.
KT 1990.XVI.3
derzijds zijn veel vaste afnemers van papieren kaarten
nog niet op de hoogte van de digitale toepassingen.
Kijken we naar het kaartgebruik dan kunnen topografi
sche kaarten kortweg beschouwd worden als multifunk-
tionele kaarten, die aanvankelijk voor militair gebruik
werden vervaardigd, maar allengs een vaste plaats heb-
ben gevonden in de civiele sektor. Het begrip kaart
dient wel ruimer geinterpreteerd te worden. Het gebruik
van digitale bestanden wordt steeds belangrijker, vaak
zonder dat een kaart het eindprodukt is.
Het aantal toepassingen van kaarten en bestanden is
zeer divers.
In dit artikel worden de kaartgebruikers en het kaartge
bruik vanuit verschillende invalshoeken belicht.
In de eerste plaats bezien we de afnemerskatego-
rieen: zijn de gebruikers partikulieren, bedrijven of
overheidsinstellingen?
De tweede benadering betreft het doel waarvoor de
kaarten gebruikt worden, zoals rekreatie, inventarisa-
tie, beheer, wetenschappelijk onderzoek. De katego-
rieen zijn overigens niet zo duidelijk te onderschei-
den, omdat een gebruiker de kaart vaak voor
meerdere doeleinden hanteert.
Als derde invalshoek is gekozen voor de indeling
naar vormen van kaartgebruik die we aantreffen in
kartografiehandboeken: de driedeling in kaartlezen,
kaartanalyse en kaartinterpretatie.
Het fysieke voorkomen van de topografische infor-
matie vormt de vierde ingang om het kaartgebruik te
benaderen. Het gaat tegenwoordig niet meer alleen
om analoge kaarten op papier of in de vorm van
filmcalques, de digitale topografische informatie
neemt een steeds belangrijker plaats in.
Tenslotte kunnen we de vraag stellen: wie gebruikt wat?
Dit laatste wil ik gebruiken als aanzet voor een nieuw
onderzoek naar het gebruik van topografische in
formatie.
De afnemers
Een indeling die binnen de Topografische Dienst gehan-
teerd wordt, betreft de verdeling naar afnemers: (semi-)
overheid, onderverdeeld naar Rijk, provincie en ge-
meenten en nutsbedrijven; partikuliere bureaus (archi-
tekten, stedebouwkundige en ingenieursbureaus), boek-
handel en overige partikulieren. Hoewel de gegevens
nog niet kontinu worden bijgehouden en er enige over-
47
