tiseerd. Wel is men al ver gevorderd
met het op film zetten van deze
kaarten en toonde men handige te-
rugleesapparatuur, gekoppeld aan
een kopieerapparaat.
Hoe handig de metro in een grote
stad is, merk je meestal pas echt als
er gestaakt wordt en dat overkwam
ons ook, waardoor slechts een deel
van het gezelschap 's middags het
bedrijf Recta Foldex wist te bereiken.
Dit bedrijf is een konkurrent van
Michelin. Men maakt naast wegen-
kaarten ook stadsplattegronden, ad-
ministratieve kaarten en wandkaar-
ten. Veel van deze uitgaven worden
met een aangepaste omslag of op-
druk ook voor promotiedoeleinden
gedrukt, in opdracht van bedrijven
of instellingen die daar uiteraard
voor betalen. Daarnaast brengt men
ook buitenlandse wegenkaarten en
stadsplattegronden met een eigen
omslag op de Franse markt. In Ne-
derland doet de ANWB dat overi-
gens ook met de Franse 1:250.000
kaart van Recta Foldex. Ruim 90%
van de kartografische tekenwerk-
zaamheden wordt uitbesteed; zelf be-
perkt men zieh voornamelijk tot de
redaktie en distributie.
De terugreis op 1 juni vond in de
hitte plaats, maar gelukkig hadden
we weinig last van de spoorwegsta-
king op die dag in Belgie.
Zo'n treinreis is een goede gelegen-
heid voor een eerste terugblik op een
leerzame week en de Organisatoren -
Ton Laiesse en Theo Bos - verdienen
alle dank voor de grote hoeveelheid
tijd die zij in de voorbereiding heb-
ben gestoken. Alleen jammer van
dat afgelaste bezoek en de metrosta-
king en jammer ook dat we niet wat
vaker in de kartografische keuken
mochten kijken. Maar dat laatste
versterkte wel de mening dat veel au-
tomatisering beperkt blijft tot speci
ale Projekten en dat deze nog weinig
is doorgevoerd in de reguliere pro-
duktie.
Daarnaast hebben we natuurlijk ook
genoten van de gezellige sfeer in Pa-
rijs en het goede weer, wat het mo-
gelijk maakte op terrasjes te genieten
van zeer dure koffie en andere
drankjes, en van betaalbare en sma-
kelijke maaltijden.
M. Damoiseaux
Verslag studiedag historische
kartografie 23 juni 1990
Op zaterdag 23 juni 1990 organiseer-
de de werkgroep voor de Geschiede-
nis van de Kartografie haar jaarlijk-
se studiedag. Dit jaar stond de
studiedag in het teken van het
175-jarig bestaan van de Topo-
grafische Dienst - voor het vraagte-
ken zie onder. Het voorlichtingscen-
trum van het ministerie van Defensie
in Den Haag trad op als gastheer. In
dit centrum was sedert 21 juni de
tentoonstelling Land in Kaart te zien
over de Topografische Dienst en zijn
Produkten.
De druk bezochte studiedag - er wa
ren circa 70 deelnemers - begon, zo-
als het in zo'n omgeving past, met
een lezing over de geschiedenis van
de Topografische Dienst. Prof. ir L.
van Zuijlen friste het geheugen van
de aanwezigen op over Nederland in
de Franse tijd, waarin de wieg van
onze nationale kaartenmaker stond.
Daarnaast gaf hij in vogelvlucht een
overzicht van het wel en wee van de
Dienst in 175 jaar en van de ver-
vaardigde kaartseries. De tweede le
zing was veel specialistischer van
aard. H.J. de Zoete, 'printing and
photo-historian', besprak de geschie
denis van de fotografie als hulpmid-
del voor kaartvervaardiging. Met
name ging hij in op het in de jaren
1860 door Charles Eckstein ontwik-
kelde procede om met slechts drie
stenen het komplete skala van kleu-
ren en tinten te drukken; te voren
was voor elke kleur en elke tint een
afzonderlijke steen nodig. Met zijn
techniek behoort Eckstein (de eerste
niet-militaire direkteur van de Topo
grafische Dienst) tot de belangrijkste
vernieuwers van de kleurendruk,
maar hij ondervindt nu nog te wei
nig waardering. Na de koffiepauze
volgde dr F.W.J. Schölten met een le
zing over de geschiedenis van de to
pografische kaart vöör de Topografi
sche Kaart. Chronologisch gezien
hoorde zijn lezing dus vöör die van
prof. Van Zuijlen. Dr Schölten ver-
telde met name over de kaarten ver-
vaardigd voor inundaties, de enige
militaire kaarten waarop enigszins
betrouwbare topografische gegevens
van een groot gebied te vinden zijn.
De wijze van oorlogvoering met wei
nig mobiele legers die slechts enkele
routes tussen gefortificeerde Steden
begaan konden noodzaakten alleen
tot nauwkeurige kaarten van vestin-
gen. Pas toen in de 18e eeuw de mo-
biliteit van de artillerie groter werd
ontstond behoefte aan kaarten van
landschappen. De belangstelling
voor de kaarten van Hattinga uit die
tijd is daarmee verklaarbaar. Drs
P.P.W.J. van den Brink hield de Vier
de lezing, die handelde over de kaart
van Krayenhoff. Aan de hand van de
door hem gelokaliseerde korrespon-
dentie tussen Krayenhoff en Jean
Baptiste de Bouge, zijn kaartredak-
teur en opzichter van de produktie-
werkzaamheden van Krayenhoffs
kaart, is veel af te leiden over de
bronnen voor het uiterlijk van de
kaart. Na deze vier lezingen was er
een gelegenheid tot vragenstellen,
waarvan echter alleen gebruik werd
gemaakt voor enige nadere toelich-
tingen.
Het middagprogramma omvatte twee
lezingen. Dr J.J.J.M. Beenakker ver-
telde over de bruikbaarheid van de
TMK voor historisch-geografisch on-
derzoek. De kaart blijkt een geschikt
uitgangspunt voor de rekonstruktie
van het oude landschap, vooral ook
wanneer het oude landschap thans
volledig verstoord is door stadsuit-
breidingen. P.J. Nugter had de on-
dankbare taak de laatste lezing te
houden. Na een rekapitulatie van de
geschiedenis van de Topografische
Dienst vertelde hij over de Bonne-
blaadjes, die deze populaire naam
pas kregen toen ze feitelijk al niet
meer gemaakt werden.
Na een körte toelichting van drs P.W.
Geudeke was er uitgebreid gelegen
heid om de tentoonstelling onder ge-
not van drankje en hapje uitgebreid
te bekijken. Het voorlichtingscen-
trum en de Topografische Dienst
toonden ook royale gastheren te zijn,
alle deelnemers kregen de poster van
de tentoonstelling en een luxe infor-
matiemap met gegevens over de To
pografische Dienst en verschillende
bedrijven die in de automatische
kaartvervaardiging werkzaam zijn.
De historisch kartografen die de tijd
nemen hierin te lezen zullen merken
dat het verschil tussen Blaeu en de
Topografische Dienst in zijn begin-
tijd lang niet zo groot is als het ver
schil tussen de Topografische Dienst
van de vorige eeuw en die van nu!
De werkgroep kan terugzien op een
geslaagde studiedag over een onder-
werp dat nog te weinig onderzoek
ondervindt: voor de historisch karto-
KT 1990.XVI.4
7
