KES: een kartografisch expertsysteem voor symboolkeuze
B.J. Köbben, J.M. Osinga en H.J.H. Tappel
Inleiding
De laatste jaren is er een enorme toename geweest in
het gebruik van Computers voor het maken van kaar-
ten. De reden hiervoor is, dat met steeds goedkoper
wordende apparatuur en programmatuur steeds makke-
lijker kwalitatief goede Produkten gemaakt kunnen
worden. Dit heeft voor- en nadelen.
Een voordeel is dat er steeds meer kaarten gemaakt en
gebruikt worden. Zo is bijvoorbeeld in het geografisch
onderzoek met de opmars van geografische informatie-
systemen (GIS) ook de interesse in de kaart als onder-
zoeksgereedschap en informatie(uit)drager groter ge
worden.
Het grootste nadeel is dat steeds meer kaarten gemaakt
worden door mensen met weinig of geen kartografische
opleiding. Daarom laat de kwaliteit van de met karteer-
programma's gemaakte kaarten veel te wensen over.
Omdat niet kan en mag worden verwacht dat iedereen
een basiskursus kartografie gaat volgen, zou de Softwa
re zelf de gebruiker moeten behoeden voor het maken
van fouten. Bij geen van de bestaande karteerprogram-
ma's is dat het geval.
Het is echter wel mogelijk om een intelligente interface
te bouwen tussen de gebruiker en het programma, die
kartografische fouten moet voorkomen.
Zo'n interface moet kennis bezitten van de kartografi
sche regels die van belang zijn bij de taken die het pak-
ket uitvoert. Het moet weten hoe die kennis gebruikt
moet worden om tot een goed resultaat te komen en het
moet invoer van de gebruikers kunnen verwerken en
zelf verantwoorde uitvoer naar het pakket opleveren.
Daarmee is het een expertsysteem, volgens de gebruike-
lijke beschrijving die daaraan gegeven wordt (macka-
ness E.A., 1987).
Het in dit artikel besproken Kartografisch Expert
systeem voor Symboolkeuze (KES) is zo'n expert
systeem, een intelligente interface tussen de gebruiker
aan de ene kant en de geografische database van de
Rijksplanologische Dienst (RPD) en het GIS-pakket
Arc/Info aan de andere kant.
De RPD had in haar onderzoeksprogramma voor 1989
een onderzoek opgenomen naar de mogelijkheden van
een kartografisch expertsysteem. Randvoorwaarden
voor dat onderzoek waren, dat het een konkreet Pro
dukt moest opleveren in de vorm van een prototype,
dat interaktief te gebruiken moest zijn, en dat het
moest passen binnen de in ontwikkeling zijnde geogra
fische database van de RPD. Deze voorwaarden en het
beschikbare budget betekenden, dat geen volledig kar
tografisch expertsysteem gebouwd kon worden. Er werd
daarom gekozen voor een systeem met een beperkte
taak, en wel 'het begeleiden bij de optie symboolkeuze
in de presentatie-database'. Dit houdt in dat het sys
teem de gebruiker, die een uit de geografische database
verkregen variabele wil karteren, helpt bij het kiezen
van kartografisch verantwoorde Symbolen. Deze funktie
sluit goed aan bij de bij onderzoeks- en beleidsmede-
werkers bestaande behoefte aan geavanceerde gereed-
schappen om naar eigen inzicht tot verantwoorde kaart-
produkten te komen.
Expertsystemen
Een expertsysteem is een computersysteem, dat de ken
nis en de mogelijkheid heeft om taken uit te voeren op
het niveau van een menselijke deskundige. Een belang-
rijke stap in het opzetten van een expertsysteem is vast
te stellen wat de kennis is op een bepaald gebied, in ons
geval alle kartografische kennis die samenhangt met het
kiezen van kaartsymbolen. We spreken dan over een
kennisdomein. Zo'n kennisdomein wordt onderverdeeld
in declaratieve kennis (feiten en koncepten aangaande
het kennisdomein) en procedurele kennis (de regels en
procedures die noodzakelijk zijn om met de declaratie
ve kennis te werken) (alty Coombs, 1984). Ze worden
ook wel omschreven als respektievelijk 'weten wat' en
'weten hoe'.
De mate waarin de op te lossen Problemen of de gestel-
de taken binnen het kennisdomein geschikt zijn om
door een expertsysteem uitgevoerd te worden, hangt af
van een aantal eigenschappen van dat kennisdomein.
Volgens alty Coombs (1984) hebben 'ideale' Proble
men de volgende eigenschappen:
Een kleine zoekruimte, dat wil zeggen een relatief
klein aantal mogelijke oplossingen en zoekpaden
waarlangs deze oplossingen te bereiken zijn.
Een betrouwbaar kennisdomein, dat wil zeggen vast-
staande en onomstreden feiten, maar ook de moge
lijkheid om het kennisdomein op een duidelijke, on-
dubbelzinnige wijze te beschrijven. Dit is vaak een
van de grootste Problemen.
Betrouwbare en statische gebruikersinvoer. Het voor
deel van statische gebruikersinvoer (onveranderlijk
gedurende een sessie) is dat konklusies, die op die
invoer gebaseerd zijn, geldig blijven en niet voortdu-
rend opnieuw berekend hoeven worden.
KT 1991.XVII.1
29
