hoorden onder meer herziening van het symbolenappa-
raat en het kaartschrift, uitbreiding van het aantal
kaarteenheden en - inspelend op de wensen van het on-
derwijs - accentverlegging van topografische naar the
matische kaarten. Na-oorlogse politieke ontwikkelingen
leidden bovendien tot liquidatie van het kaartenpakket
van Nederlands-Indie en aktualisering van de kaartin-
houd ten gevolge van de wereldwijde dekolonisatie. Een
bijzonder aspekt van het moderniseringsproces van de
atlassen vormde de introduktie, ter vervanging van de
ouderwetse, ontoereikende bergschrapjes, van de Zwit-
serse reliefweergave door middel van de zogenaamde
bergschaduwering of 'Schummerung'. Bij gebrek aan
voldoende 'know how' op dit gebied in Nederland ging
de heer Stroeve enige maanden in de leer bij groot-
meester Dr. Fritz Holzel in de Bondsrepubliek. Na te-
rugkomst trachtte Stroeve de verworven vaardigheden
over te dragen aan zijn eigen tekenaars, onder wie, tot
ieders genoegen, Bus zieh in körte tijd tot een talentvol
'Schummeraar' profileerde. De meeste bergtekeningen
in de Grote en Kleine Bossen, die tot in lengte van da-
gen het kaartbeeld zullen blijven verduidelijken, zijn
van zijn hand.
De anonieme vormgever
Zelf raakte ik in die jaren betrokken bij internationale
diskussies over de destijds nieuwe opvattingen van de
kaart als kommunikatiemiddel en met het zoeken van
theorieen en regels die het overbrengen van de kartogra-
fische boodschap zouden kunnen verbeteren. Als zoda-
nig werden er studiedagen en konferenties gehouden,
dikwijls met inbreng van Psychologen, over onderwer-
pen als de waarneming van kleuren, de mentale verwer-
king van verschillende soorten kaartschrift, van Symbo
len en van arceringspatronen, over visuele en
semantische leesbaarheid, over störende achtergrondruis
en over de bqwegingen van het menselijk oog bij het
kaartlezen. 1k nam aan verschillende van deze bijeen-
komsten deel en voelde mij steeds maar knapper wor
den. Maar als ik dan terugkwam in de Akkerstraat en
mijn wijsheid probeerde over te dragen aan de inmid-
A. van Holten overhandigt het kado. V.l.n.r.: F.J. Ormeling sr,
A. Bus, G.F. Willems en A. van Holten.
dels tot hoofd van de tekenzaal opgeklommen Aldert
Bus ging er vaak iets mis en werd het mij duidelijk dat
wij ten dele bezig waren het wiel opnieuw uit te vinden
en dat vele van onze ontdekkingen reeds längs natuur-
lijke weg in de hoofden van talentvolle grafici waren
opgeslagen. Zo bleef Bus temidden van al die aanstor-
mende nieuwe wijsheden voor wat betreft de vormge-
ving van de honderden nieuwe kaarten die in de loop
der jaren werden geintrodueeerd een onmisbare ge-
sprekspartner. De bewijzen van zijn anonieme kreatieve
inbreng, resulterend in duidelijke, leesbare kaarten, zijn
in minstens 10 drukken van de Grote Bos en in tal van
daaraan verwante uitgaven terug te vinden.
De bufferfunktie
Op nog een laatste aspekt van Bus' persoonlijkheid
mag hier de aandacht worden gevestigd. Atlasproduktie
is een zenuwslopende bezigheid tijdens welke zieh di
verse driehoeksverhoudingen kunnen uitkristalliseren.
Een van deze betreft de relatie tussen de technisch be-
drijfsleider (1) die verantwoordelijk is voor produktie-
planning en levertijd en de atlasredakteur (2) die graag
wil scoren met de jongste aktualiteiten, die de nieuwste
stuwdammen, autowegen, atoomcentrales enzovoort
aan zijn kaarten wil toevoegen, die wacht - om vervlo-
gen tijdsbeelden op te roepen - op de overdracht aan
Indonesia van Nederlands Nieuw-Guinea, op de nieuwe
naam voor Belgisch Congo en op de omvang van de
pas gegraven havenbekkens in Europoort. Tussen hen
Staat als nummer 3 het weinig benijdenswaardige hoofd
van de tekenzaal dat, tot op het laatste ogenblik bedol-
ven met opdrachten, de taak heeft als buffer te funge-
ren en beide partijen in bedwang te houden. De wijze
waarop Bus zieh van deze bufferfunktie heeft gekweten,
op diplomatieke wijze en in goede verstandhouding tus
sen beide polen manoeuvrerend, verdient alle lof. Op
deze wijze kon elke nieuwe druk voor elk der drie par
tijen toch een hoogtepunt blijven.
Uit de anonimiteit
Aan het einde van de rit gekomen willen wij 'Baas
Caertenmaker' Bus, ik mag wel zeggen mede namens
de honderdduizenden atlasgebruikers in den lande die
van zijn duidelijke kaarten hebben geprofiteerd, danken
voor zijn bijna 45-jarige inzet. Wij wensen hem veel
voldoening bij de voorgenomen toekomstige tijdspasse-
ring, de beoefening van de teken- en schilderkunst, ter
realisering waarvan Be Spieard, hoofd Kartografische
Produkties, hem namens de kollega's een passend ge-
schenk in de vorm van een fraaie schilderskist overhan-
digde. Of er voorshands wel voldoende tijd zal zijn om
te tekenen en te schilderen Staat nog te bezien. Immers,
namens de firma bood hoofd WN Atlasproducties, dr
Van Holten, de scheidende medewerker een ontwerp
Lees verder op blz. 38.
18
KT 1991.XVII.2
