kaartgebruik
Geomorfologische kaart van het Nationaal Park Veluwe-
zoom, wandelingen door een 'ijstijden-landschap'
H.J. van Dorsser en Ph.L. Rieff
Doel van de kaart
De Geomorfologische kaart van het Nationaal Park Ve-
luwezoom, die bezittingen van de Vereniging tot Be-
houd van Natuurmonumenten, van het landgoed
Twickel (Hof te Dieren en de Middachter Bossen), van
het Gelders Landschap (Kasteel Rosendael) en een ge-
deelte van de Loenermark bestrijkt, is bedoeld als een
milieu-edukatie-kaart voor het geinteresseerde publiek.
In het algemeen wordt in bezoekerscentra van natuurge-
bieden de aandacht gericht op het planten- en dierenle-
ven, maar het landschap en zeker het ontstaan van het
landschap krijgen (te) weinig aandacht. Nu de laatste
tijd het milieu meer in de belangstelling Staat en 'leken'
zieh interesseren voor het hoe en waarom in de natuur,
is een kaart ontworpen, die het ontstaan van het land
schap en de landschapsvormen weergeeft. De kaart
heeft een eenvoudige legenda, waarbij iedere weten-
schappelijke term is vermeden.
Het ontstaan van het gebied
Het gedeelte van de Veluwe dat op de kaart is weerge-
geven, kreeg de meeste van zijn vormen gedurende de
ijstijden. In de voorlaatste ijstijd, de Saale-ijstijd,
235.000-125.000 jaar geleden, heeft het Iandijs tot het
midden van Nederland gereikt, waarbij de stuwwal van
Arnhem ontstond. Het ijs stuwde het reeds door de ri-
vieren neergelegde materiaal, dat uit zand, grind en wat
klei bestond, tot een 90(?) m hoge wal op. Hier boven-
op kwam wat materiaal te liggen dat door het ijs was
meegebracht. Dit bestaat uit zand, grind en zwerfste-
nen. Vanuit het IJsseldal vormde het ijs de stuwwal van
de oostelijke Veluwe, die bij de Posbank aan de stuw
wal van Arnhem grenst. Het gebied ten zuidwesten van
de stuwwallen bleef ijsvrij; hier stroomde het smeltwa-
ter van het ijs. Dit smeltwater vormde een geul in de
stuwwal van de oostelijke Veluwe en zette materiaal af
in het ijsvrije gebied. De smeltwaterstroom vertakte
zieh op veel plaatsen en zette daardoor een waaier van
zand en grind af.
Naar de zuidkant van de stuwwal van Arnhem vond
eveneens afvoer van smeltwater plaats. Dit ijssmeltwater
sneed in de bevroren ondergrond dalletjes uit en legde
aan de voet puinwaaiers neer.
Toen het ijs ging afsmelten en er ruimte voor smeltwa-
terafvoer in het IJsseldal vrijkwam, vond ook daarheen
afvoer van smeltwater plaats.
In de tussenijstijd, die volgde, was het klimaat wat war
mer dan nu. Het gebied was geheel begroeid, de zand-
en grindondergrond was waterdoorlatend, zodat de
kleine dalen droog waren. Er vond dus geen insnijding
plaats.
Dit veranderde in de laatste ijstijd, de Weichsel-ijstijd,
115.000 10.000 jaar geleden. Het Skandinavische Iand
ijs reikte tot op Jutland in Denemarken. In ons land
heerste een toendraklimaat, de ondergrond was het hele
jaar bevroren en daardoor ondoorlatend. Het
sneeuwsmeltwater kon daardoor insnijdingen vormen
en de reeds bestaande dalen kregen hun huidige diepte.
De riviertjes zetten het meegevoerde materiaal op de
reeds gevormde puinwaaiers aan de mond van de dalen
af. Op de hellingen gleed in de dooiperiodes de boven-
laag over de bevroren ondergrond en vormde een afzet-
ting aan de voet van de hellingen.
Ook de wind was van belang voor de vormen in het
Chronostratigrafie en klimaatskurve van het Kwartair.
KT 1991.XVII.2
51
LAAT-
KWARTAIR
MIDDEN-
KWARTAIR
VROEG-
KWARTAIR
T"ER-| LAAT- PLIOCEEN laat-
TIAIR TERTIAIR Plioceen
PLEISTO-
CEEN
Laat-
Pleisto-
Midden
Pleisto-
ceen
Vroeg
Pleisto-
WEICHSELIEN (Glac.)
EEMIEN (Interglac.)
SAALIEN (Glac
HOLSTEINIEN (Interglac.)
ELSTERIEN (Glac.)
A
Gern j uli
temp.
01 10° 20c
Zagwi|n en Van Staalduinen 1975
