kan hij als een van de eersten beschouwd worden die,
vanuit de ontwerpershoek, kaarten per Computer
maakte.
In het begin was alleen het berekenen, graveren en snij-
den geautomatiseerd. Pellen en lithografie werden nog
op klassieke wijze uitgevoerd. Intussen is het hele pro-
ces in eigen hand geautomatiseerd. Het plotwerk wordt
uitbesteed.
Computers zijn maar een middel. Van te voren wordt
van iedere kaart een volledig kleurenmodel met de hand
geschetst. Door zelf een kleurenschema te ontwikkelen
op basis van een aantal gekozen rasterpercentages, kan
hij aan ieder vlak of lijn een bepaalde kleurwaarde toe-
kennen. Hij weet hierdoor heel subtiele tintverschillen
te kreeren, die in zijn kaarten goed tot uiting komen.
Wat is volgens hem verschillend in de benadering tussen
kartografen en grafisch ontwerpers? Sleutelwoord is
vormgrammatica. Vormgrammatica veronderstelt een
onderliggende struktuur aan de onderlinge verhouding
tussen vorm, kleur, Symbolen enz. Vormgrammatica
veronderstelt echter ook een bepaald gevoel voor de
verhoudingen tussen de dementen. Bij kartografen
speelt het vormgevingsaspekt een veel kleinere rol. Toch
is het soms efficienter om juist daar aandacht aan te
besteden. Hoe meer men zieh bewust is van de beper-
kingen die de techniek aan de vormgeving oplegt, hoe
efficienter men zieh juist met vormgeving bezig kan
houden.
Vormgrammatica is iets waar niet alle vormgevers zieh
mee bezighouden. Het bepalen hoe dik een lijn moet
zijn en welke kleur deze moet krijgen om goed zicht-
baar te zijn, het bepalen van lettertypes en corpsgroot-
tes in verhouding tot elkaar, en de kleurkeuze van de
verschillende vlakelementen vormen samen de werkende
bestanddelen van een kaartbeeld.
Gieb van Enckevoort
Anders dan kartografen, maar zeker ook heel anders
dan grafisch ontwerpers houdt de illustrator Gieb van
Enckevoort zieh met kaarten bezig.
Hier is een kunstenaar aan het werk, alhoewel hij zelf
zijn werk als ambacht beschouwt. Oorspronkelijk
maakte hij illustraties voor textielopdruk, maar dat is
reeds lang geleden. Zijn eerste kaarten heeft hij ge-
maakt voor een atlasuitgave. Hier vloeide vervolgens
ander werk uit voort, waarna, in 1983, een hele Serie
kaarten het licht zag in de losbladige bundel Op stap in
eigen land. De kaarten voor deze uitgave werden overi-
gens niet alleen door Gieb van Enckevoort gemaakt,
maar ook door Rij van Alphen en Sieger Zuidersma.
Het betreffen hier vogelvluchtkaarten van landgoederen
en Steden waarop wandelingen zijn uitgezet. In potlood
opgezet en gekleurd, komen delen van de wereld in
beeld die veel meer raken van wat men zien wil, dan
wat er is. Het zijn kaarten om te willen hebben, net zo-
als de kaarten die hij van Amsterdam gemaakt heeft
voor Sail '90.
Onder de inspirerende werking van zijn art director's
worden, onder andere voor de ANWB-Kampioen, vaak
de meest onmogelijke projekties tot stand gebracht om
aan een opdracht te voldoen.
Steden, landschappen, doorsnedes van Europa of een
eilandengroep, zij geven allemaal meer aan beleving
dan een willekeurig geometrisch of satellietbeeld. Hui-
zen, gebouwen, trams en boten verrijzen uit het platte
vlak en maken de kijker deelgenoot van een stad zoals
je deze graag zou willen zien.
De kaart lijkt vaak uit de werkelijkheid gelicht, om dan
afzonderlijk weer een geheel te vormen. Dit idee komt
ook sterk terug in het andere vrije werk en de medische
illustraties die hij maakt.
Kenmerkend voor zijn illustratietechniek is dat lijnen
en kleuren veel vloeiender in elkaar over gaan dan kar
tografen doorgaans gewend zijn.
In die zin roept zijn werk dan ook associaties op met
historische kaarten die, anders dan moderne kaarten,
ook vaak meer suggereren dan er is. Kontouren leggen
ruimtes vast. Waar kontouren vervagen krijgen ruimtes
ook een andere dimensie, een verbeelding.
Kartoplan
Kartoplan is het kartografisch buro in Zuid-Limburg
dat geleid wordt door Wil Crijns. In 1983 is hij samen
met een kollega begonnen met het Stedebouwkundig
Buro Limburg. Hij vervaardigde toen kaartondergron-
den en kaarten met bepaalde thema's. Met dit werk
werd veel kennis over en ervaring met vormgeving van
kaarten en de gebruiksvriendelijkheid van kaarten op-
gedaan. Het idee ontstond om die kennis ook ten be-
hoeve van andere kaartsoorten en gebruikers te benut-
ten. Zodoende werd toen een toeristische plattegrond
gemaakt voor de gemeente Wittern (met daarin de meer
bekende plaatsen als Epen en Mechelen). Daarna wer
den lokatiekaartjes voor een aantal bedrijven in de re
gio Maastricht gemaakt. In 1987 is vervolgens Karto
plan ontstaan.
Na Wittern is Wil Crijns verder gegaan met een
stadsplattegrond van Maastricht, die hij in eigen beheer
heeft uitgegeven. Daarna volgden enkele andere ge-
meenten zoals Valkenburg, Thorn en Heerlen.
Inmiddels heeft hij zijn werkterrein verlegd naar andere
delen van Nederland, met onder andere kaarten van
Enkhuizen en Middelburg.
Sinds geruime tijd is de produktie geautomatiseerd met
behulp van het programma Digisys.
Paul Laarhoven
Het is nog maar kort geleden dat Paul Laarhoven is
16
KT 1991.XVI 1.3
Pulperdonk 5 - Maastricht - Tel 043-437575
