mentale konstrukties of fysieke Produkten, zo funda-
menteel dat Psychologen het vaak hebben over 'karteer-
strategieen' wanneer ze proberen uit te leggen hoe de
menselijke hersenen funktioneren. Omdat de kaart het
centrale element van de kartografie is, vormt hij ook
een expliciet onderdeel van mijn definitie van de karto
grafie. Die luidt: "Kartografie is het organiseren, weer-
geven, kommuniceren en gebruiken van geo-informatie
in grafische, digitale of voelbare vorm. Het kan bij het
kreeren van kaarten en kaartverwante Produkten van
ruimtelijke informatie alle stadia van weergave, van ge-
gevens tot uiteindelijk gebruik, omvatten."
1k geloof niet dat het verstandig is om kartografie te
definieren zonder te verwijzen naar kaarten, naar het
proces waarbij kaarten worden vervaardigd en naar de
sociale kontext waarin ze worden gebruikt.
De kartografische kognitie is een uniek proces omdat
het gaat om het gebruik van de menselijke hersenen om
patronen en betrekkingen te herkennen in hun ruimte-
lijk verband. Dat kan men moeilijk vervangen door de
Software die op het ogenblik beschikbaar is bij de
meeste GIS-systemen, beperkt als ze meestal zijn tot op
zekere hoogte door de aard van de op vektoren geba-
seerde datastrukturen die dikwijls topologisch, sequen-
tieel of objekt-georienteerd zijn. Cartwright heeft al
aangegeven dat de volledige informatie-inhoud van ge-
gevens vaak alleen maar kan worden overgedragen door
het weer te geven in kaartvorm (cartwright, 1989,
p. 9). De komst van geografische informatiesystemen
heeft de kognitie aan de hand van kaarten zeer aanzien-
lijk verbeterd, en sommige aspekten van het proces ge-
kwantificeerd, maar er blijven nog belangrijke intuitieve
elementen over, terwijl het proces van de ruimtelijke
informatie-overdracht ook nog niet geheel verklaard is.
De kartografische kommunikatie krijgt in het informa-
tietijdperk ook een nieuwe betekenis; er zijn nieuwe uit-
dagingen om aan te beantwoorden. Het gaat er om
nieuwe Produkten te ontwikkelen om de effektiviteit
van de informatie-overdracht te verbeteren en tot een
beter begrip te komen van de kommunikatieprocessen.
Veel kaarten en aan kaarten ontleende informatiepro-
dukten zullen een vorm hebben die afwijkt van het tra-
ditionele papieren produkt. De waarneming door de
menselijke hersenen van deze nieuwe elektronische beei
den verschilt duidelijk van die van de papieren Produk
ten. Onderzoek op het gebied van de waarnemingspsy-
chologie en van de Psychologie van de menselijke
faktoren zal daarom ook voor kartografen van belang
zijn. Er is op dit gebied betrekkelijk weinig kartogra-
fisch onderzoek gedaan, maar het belang ervan is groot
en het zou moeten leiden tot een heropleving van on
derzoek en toepassingen op het gebied van de kartogra
fische kommunikatie.
De nieuwe technologieen stellen ons in Staat tot het leg
gen van interessante en vernieuwende relaties tussen de
kognitie en de kommunikatie. Het op dit ogenblik op-
komende vakgebied van de visualisatie is daar een goed
voorbeeld van. Visualisatie is een onderdeel van de
Computer graphics (mccormick e.a., 1987) dat zowel de
analytische als kommunikatieve kracht van de visuele
interpretatie onderzoekt. Sommige auteurs (zoals fried
hoff benson, 1989) stellen dat visualisatie de kern is
van wat ze de tweede computerrevolutie noemen. Ro
bertson heeft nagegaan wat de implikaties van de visua
lisatie voor de kartografie zijn (Robertson, 1988). Re-
centelijk heeft Nigel Waters hetzelfde gedaan voor de
geografie (waters, 1991). "De visuele weergave van ge-
gevens is gericht op het effektief exploiteren van de mo-
gelijkheid van het menselijke visuele systeem om ruim
telijke strukturen en patronen te herkennen. Dit kan de
sleutel verschaffen voor een kritische en uitgebreide toe-
passing van de gegevens ten behoeve van de daarop vol-
gende analyse, verwerking en besluitvorming" (Robert
son, 1988, p. 243). Visualisatie is gericht op het
oproepen van een intuitieve waardering van de opval-
lende karakteristieken van een serie gegevens en "het
karteren van de relevante aspekten van de gegevens (die
zelf al of niet van visuele aard kunnen zijn) zodat visu
ele weergaves ontstaan die makkelijk en intuitief begre-
pen kunnen worden door de waarnemer" (Robertson,
1988, p. 243).
Onderzoeksresultaten op het gebied van de visualisatie
maken aannemelijk dat, wanneer men beeiden gebruikt
die overeenkomen met de driedimensionale wereld zoals
we die kennen, daardoor zowel de analyse als de kom
munikatie kan worden verbeterd. "Men is er in toene-
mende mate van overtuigd dat een effektief gebruik van
de kapaciteiten voor ruimtelijke analyse van het visuele
systeem afhangt van het gebruiken (en niet van het
door de war gooien) van de natuurlijke verwerkingsme-
chanismen van de zintuigen. Dat suggereert het gebruik
van die eigenschappen van de zintuigen waarvan men
de attributen duidelijk en intuitief naar waarde kan
schatten, als middel om data-variabelen weer te geven
met gelijksoortige attributen" (Robertson, 1988,
p. 251). Voor kartografen is deze nieuwe techniek een
opwindende uitbreiding van de methoden voor een ver-
beeldingsvolle weergave van gegevens die al sedert het
prille begin aanwezig zijn. Visualisatie hangt natuurlijk
af van de nieuwe digitale technieken van analyse en
weergave van gegevens, en in die zin is het precies,
exakt en nauwkeurig. Hoewel wetenschappelijk van
aard vereist het effektieve gebruik van de visualisatie
toch de theoretische verbeelding die volgens schrijvers
als Roszak nodig is. Visualisatie zou een interface kun
nen zijn die de mogelijkheden voor een dialoog tussen
positivisten, humanisten, en realisten/strukturalisten
(waarvan waters (1989) steh dat die ontbreekt in de
huidige situatie) zou kunnen doen toenemen.
Visualisatie is een wetenschappelijk gereedschap, maar
de toepassing ervan vereist kunstenaarstalent, verbeel
ding en intuitie. Figuur 1 geeft een visuele impressie
van de betrekkingen die fundamenteel zijn voor de kar
tografie en die in het informatietijdperk op nieuwe ma-
nieren met elkaar worden gekombineerd. Wil de karto
grafie verder komen, dan moet er evenveel aandacht
worden geschonken aan alle drie de zijden van de afge-
beelde driehoek. Op het ogenblik krijgen de nieuwe di
gitale technologieen een buitensporig deel van de aan
dacht. Deze nieuwe technologieen zijn natuurlijk van
KT 1991.XVII.4
21
