van andere toegevoegd, zoals dat van het gehoor, en op
den duur zullen ook de andere zintuigen, zoals het ge-
voel en de reuk erbij worden betrokken. Dat komt dan
tegemoet aan de kritiek van wood (1991) die stelt dat
de waarneming "het hele lichaam in zijn menselijke
ekologische situatie" moet betrekken.
Met het voortschrijden van de technologie zullen ook
de mogelijkheden voor multi-media elektronische karte-
ringssystemen worden uitgebreid. Aan een al komplete
serie van manieren om alfanumerieke gegevens te analy-
seren en weer te geven door middel van beeiden en ge-
luid zullen elementen worden toegevoegd zoals de mo-
gelijkheid om zintuigen zoals de reuk te gebruiken.
Wanneer we met vervuiling te maken hebben zou het
systeem de gebruiker bijvoorbeeld een idee kunnen ge
ven van de schadelijke geuren die op veel sterk veront-
reinigde lokaties aanwezig zijn.
Multi-media Systemen zijn natuurlijk niet beperkt tot
de kartografie en worden, zoals zo vaak het geval is
met nieuwe digitale technologieen, primair voor andere
doeleinden ontwikkeld, zoals amusement, opleiding en
training. De Peugeot automobielfabriek gebruikt bij
voorbeeld een multi-media systeem voor de training van
zijn mecaniciens, en de hoofdmarkt voor multi-media
Systemen is waarschijnlijk het thuisvermaak waarbij
video en compact-disc op een nieuwe manier worden
gekombineerd.
Het kartografische potentiaal van zulke Systemen is
echter groot. De kaart kan deel uitmaken van de data-
base van deze nieuwe Systemen, maar hij kan tegelijker-
tijd een belangrijk gereedschap zijn voor het organise-
ren van de informatie die zulke Systemen bevatten. Ook
dit wordt door Louise Guay goed aangegeven: "Kaar-
ten plachten de belangrijkste elementen te zijn voor na-
vigatie en ontdekking. Nu zijn ze het gereedschap ge
worden voor interaktieve computer-navigatie. De
modellen van de wereld die ze waren zijn nu veranderd
in werelden van modellen. Een kaart waarvan het sys
teem de architektuur van de ruimte omvatte bevat niet
alleen de organisatie van die ruimte maar ook onze ma
nier van het gebruiken van die ruimte en van het weer-
geven en simuleren ervan. Met andere woorden: we na-
vigeren door kennis. Kaarten hebben ons een geweidige
en dynamische manier van kennis verwerven gegeven.
Multi-media Systemen gebruiken kaarten en grafieken
naast veelsoortige interfaces tussen media en overal
doorheen geweven begrippen van legenda's en vertalin-
gen. De metaforen van reizen en geografische exploratie
doordrenken de multi-media Systemen aangezien we
vertrekken naar nieuwe werelddelen van op meerdere
zintuigen betrokken talen.
Aanvankelijk verscheen het wereldbeeld aan ons
geestesoog in hetzij verbale hetzij geschreven (en dus vi-
suele) vorm. In het vervolg zal het worden overgedragen
en gekommuniceerd door Systemen die meer op de
menselijke kommunikatie lijken omdat alle zintuigen
erbij worden betrokken" (guay, 1990, p. 2).
Met een konceptueel fundament dat nieuw leven is in-
geblazen gaat de kartografie een opwindende toekomst
tegemoet. In zekere zin zijn we weer terug bij ons uit-
gangspunt. De moderne kartografie zal zieh in toene-
mende mate terugvinden op het ontmoetingsvlak tussen
kunst en wetenschap, en kreativiteit en verbeelding zul
len nodig zijn om de steeds meer geavanceerde weten-
schappelijke technieken aan te vullen. Tegelijkertijd zal
het gewicht van ons vak in toenemende mate worden
verzwaard door het besef van de sociale en kulturele
konsequenties van het karteren en door de noodzaak
om nog nauwkeuriger een hele serie vraagstukken te
onderzoeken die te maken hebben met de kartografie in
zijn sociale kontext zowel binnen als tussen verschillen-
de samenlevingen.
Zoals duidelijk gesteld is in deze bijdrage zal de tech
nologie, en vooral de Computertechnologie een belang
rijk deel blijven uitmaken van de kartografie, maar het
mag de kartografie niet gaan overheersen. "Wat er in
de toekomst met kaarten zal gebeuren hangt deels af
van de mate waarin kartografen bereid zijn om hun op
introspektie gebaseerde gewoontes overboord te zetten
en hun juiste houding te bepalen tot de sociale en poli-
tieke fundamenten van hun kennis. Als ze tenslotte een
ondergeschikte rol krijgen te speien in de samenleving
dan zal dat de schuld zijn van hun eigen geobsedeerd
zijn door de technologie" (harley, 1990a, p. 19).
Noten
Prof. D.R.Fräser Taylor is verbonden aan de Carleton Univer-
siteit in Ottawa, Canada, en is President van de Internationale
Kartografische Vereniging (ICA).
Dit artikel is een vertaling van de openingsrede die hij op 24
September 1991 hield voor de 15e Internationale Konferentie
en de 9e Algemene Vergadering van de ICA in Bournemouth,
Engeland.
De bijdrage is deels gebaseerd op het door de auteur geschre
ven eerste hoofdstuk in het, eveneens door de auteur geredi-
geerde, boek Geographie Information Systems. The micro-
computer and contemporary cartography, versehenen bij
Pergamon Press, 1991.
Prof. F.J. Ormeling zorgde voor de vertaling van het artikel
van het Engels in het Nederlands.
Literatuur
Friedhoff, R.M. and W. Benson (1989), Visualisation: the sec-
ond Computer revolution. New York: H.N.Abrahams Press.
Guay, Louise (1990), A multimedia atlas. National Atlas In
formation Services Opportunities Seminar, Ottawa, Depart
ment of Energy, Mines and Resources.
Harley, J.B. (1988), Maps, knowledge and power. In: Cosgro-
ve, D. and S. Daniels (eds.), The iconography of landscape:
essays in the symbolic representation, design and use of past
environments. Cambridge: Cambridge University Press, pp.
277-312.
Harley, J.B. (1989), Deconstructing the map. Cartographica
26, 2, pp. 1-20.
Harley, J.B. (1990a), Cartography: ethics and social theory.
Cartographica 27, 2, pp. 1-23.
Vervolg literatuur op blz. 35.
KT 1991.XVII.4
23
