D
Een op kennis gebaseerd systeem voor de keuze
van vlaktinten uit een kleurenkaart
Ze-shen Wang en A. Brown cHqDS)I1
Acf
Inleiding
Voor het ontwerpen van kaartsymbolen maken karto-
grafen gebruik van de bekende visuele variabelen van
Bertin. Hierbij zijn kleur en grijswaarde (helderheid) de
belangrijkste voor vlaksymbolen. Een derde variabele,
verzadiging, kompleteert de reeks van specifieke kleur-
variabelen. Van deze drie wordt grijswaarde het meest
gebruikt voor het weergeven van kwantitatieve informa-
tie. Door de jaren heen hebben kartografen veel prakti
sche kennis opgebouwd in kleurgebruik ter bevordering
van efficiente kommunikatie. Maar deze kennis werd en
wordt vaak niet schriftelijk vastgelegd, waardoor hij
niet direkt beschikbaar is voor niet-kartografen. Dit ar-
tikel is gebaseerd op een klein onderzoeksprojekt, waar-
in een eenvoudig rekenkundig model werd gemaakt op
basis van de ITC 'Ostwald'-kleurenkaart, voor gebruik
in een kleurkeuze computerprogramma geschreven in de
taal 'Prolog'. Dit programma biedt hulp aan de (oner-
varen) kaartmaker, zowel bij het konventionele als bij
het digitale ontwerpen van kaarten.
Kleur in grafische softwarepakketten
Grafische softwarepakketten, die ook voor kartografi-
sche doeleinden gebruikt kunnen worden, laten een
vrije kleurkeuze toe, binnen zekere beperkingen. Vaak
kunnen bijvoorbeeld 256 kleuren tegelijkertijd verschij-
nen op een beeld, uit een palet van 16,8 miljoen. In het
algemeen krijgt de gebruiker weinig of geen advies in
het gebruik van kleuren, zelfs niet in specifieke karto-
grafische programma's, met uitzondering van de soms
aanwezige 'default' kleuren. In grafische softwarepak
ketten wordt kleur beschreven op een of meer van de
volgende manieren: RGB (rood, groen, blauw); CMG
(cyaan, magenta, geel); KHV (kleur(soort), helderheid,
verzadiging). De laatste methode is gebaseerd op een
driedimensionale figuur, die veel overeenkomsten ver-
toont met de Munsell- en Ostwald-kleursystemen. Nog-
al betreurenswaardig is het feit, dat er verschillende ma
nieren bestaan voor het omzetten van RGB- (en dus
CMG-)waarden in KHV-koördinaten.
'Default' kleuren in veel kartografische, GIS en remote
sensing programma's zijn niet altijd gebaseerd op de
kartografische 'regels'. Een voorbeeld is de blijkbaar
door computerdeskundigen geliefde spektrale reeks, die
vaak wordt gebruikt in remote sensing programma's,
met geel tussen rood en groen. Zelfs de betere 'de-
faults' zijn niet altijd bruikbaar voor alle soorten kaar
ten. Als antwoord op dit probleem zijn er een aantal
meer geavanceerde programma's geschreven, die zijn
gebaseerd op het koncept van de 'waarnemingsunifor-
me kleurenruimte" en die middels kleurselektie op het
beeldscherm aanvaardbare kleurenreeksen opleveren,
met name voor remote sensing beeiden (gill trigg,
1988).
Een ander groot probleem heeft te maken met de ge-
drukte uitvoer. Een kleurenmonitor maakt gebruik van
additieve (RGB) kleurmenging, terwijl bij een kleuren-
printer (bijvoorbeeld 'inkjet' of thermische printer)
juist subtraktieve (CMG) kleurmenging wordt toege-
past. Zo veel moeilijk te kontroleren variabelen speien
een rol bij de overgang van beeldschermkleuren naar
gedrukte uitvoer, dat een volmaakte overeenstemming
niet te verwachten valt. Hetzelfde beeld, gedrukt op
verschillende printers kan er heel anders uitzien door
verschillen in inkten, 'dither' patronen2 en resolutie
(robinson et al., 1990). In deze nogal ongrijpbare situ-
atie bieden kleurenkaarten uitkomst, mits geproduceerd
op exakt dezelfde manier als de te drukken uitvoer.
Kleurkeuze geschiedt dan met behulp van de gedrukte
kleurenkaart en niet rechtstreeks op het beeldscherm.
Om de toepasbaarheid van de resultaten van het hier
beschreven onderzoeksprojekt te vergroten, en de uit-
voerproblemen tot een minimum terug te brengen, wer
den er drie uitgangspunten vastgesteld. In de eerste
plaats werd het onderzoek beperkt tot PostScript film-
uitvoer, bedoeld voor offsetdruk. Deze vorm van uit
voer kan konventionele puntrasters exakt nabootsen
(brown schokker, 1989a). In de tweede plaats wer
den alleen de 342 kleuren van de ITC 'Ostwald'-
kleurenkaart gebruikt, opdat de resultaten ook voor
konventionele kaartproduktie bruikbaar zouden kunnen
zijn, waarin slechts een klein aantal tintrasters wordt
toegepast. In de derde plaats moest het programma op
een PC-AT of -XT kunnen 'draaien', aangezien deze
Computers, of hun klonen, wereldwijd zijn verspreid.
De ITC 'Ostwald'-kleurenkaart
In een poging om de kleurkeuze te vergemakkelijken,
werd er tien jaar geleden op het ITC een kleurenkaart3
ontworpen, gebaseerd op het Ostwald-kleurensysteem
(brown, 1982; van den worm, 1983). Het systeem is
gebaseerd op een dubbele kegel, met een grijstrap van
zwart naar wit als centrale as (figuur 1). Het azimut
KT 1991.XVII.4
25
