D
Kaartgebruiksonderzoek en computergesteunde
statistische kartografie
C.P.J.M. van Elzakker
IJICOW
Abi
Inleiding
De laatste 30 jaar is er veel kartografisch onderzoek
verricht, zowel op het gebied van kaartgebruik en
kaartontwerp als in de computerkartografie, met recen-
telijk duidelijk meer nadruk op het laatste.
Ongetwijfeld hebben kaartgebruikers geprofiteerd van
de voordelen van de als gevolg van dit onderzoek toege-
nomen kennis en begrip van kaartgebruik en kaartont
werp, resulterend in meer doelmatige kaarten.
Tegelijkertijd zullen de snelle ontwikkelingen in de
computerkartografie leiden tot een toenemend gebruik
van kaarten, aangezien (personal) Computers nu tegen
relatief läge kosten de mogelijkheden bieden tot snelle
gegevensverwerking en kaartproduktie door de gebrui-
ker voor de gebruiker.
Heiaas is de integratie tussen beide terreinen van karto
grafisch onderzoek tot dusver echter onvoldoende. Als
gevolg daarvan worden alle computergesteunde metho-
den voor kartografisch ontwerp en produktie nog niet
optimaal toegepast in de praktijk en wordt de compu
terkartografie aan de andere kant vaak bekritiseerd op
grond van een onvoldoende afstemming op doel en
gebruik.
Het is duidelijk aan het worden, dat er in de afgelopen
paar jaar misschien wat te weinig nadruk is gelegd op
doel en gebruik van de kartografische Software, die is
ontwikkeld. Diegenen, die onlangs zijn begonnen met
het onderzoeken van de mogelijkheden voor het opzet-
ten van kartografische kennissystemen, welke bestaande
kartografische Software in zieh op kunnen nemen, heb
ben nu ook ontdekt, dat er in de kartografische weten-
schap nog steeds grote leemtes zijn in kennis en begrip
van kaartgebruik en kaartontwerp.
Het doel van dit artikel is om het belang aan te tonen
en te benadrukken van hernieuwd fundamenteel kaart
gebruiksonderzoek, waarvan de resultaten kunnen wor
den toegepast op het ontwerp van kartografische
Software.
Alhoewel de argumentatie, die in dit artikel wordt ge-
presenteerd, ook van kracht kan zijn in andere gebieden
van de kartografie, beperkt de bespreking zieh hier tot
de statistische kartering. Deze bijzondere kartografische
specialisatie wordt beschreven in de volgende paragraaf.
Daarna wordt aandacht besteed aan de veranderingen
in de statistische kartografie, die door de Computer zijn
teweeggebracht. Het tweede deel van het artikel tracht
een antwoord te geven op de vraag naar welk (statis
tisch) kaartgebruiksonderzoek de basis heeft gevormd
voor de huidige produktie van statistische kaarten. Dit
mondt uit in enkele aanbevelingen voor de soort van
onderzoeksaktiviteiten, die nog moeten worden uit-
gevoerd.
In dit artikel wordt de aandacht niet alleen beperkt tot
de statistische kartografie, maar ook tot het kaartge
bruiksonderzoek in relatie tot kaart- en symboolont-
werp, dat wil zeggen in relatie tot de feitelijke kartogra
fische weergave van ruimtelijke gegevens. Deze gegevens
zelf, en hun eigenschappen, blijven hier buiten be-
schouwing, hoewel ze zeker meer aandacht verdienen
dan dat ze tot nu toe hebben gekregen in het kartogra
fisch onderzoek. Een goede kennis van de aard van de
gegevens die moeten worden gekarteerd, inklusief kwali-
teitsaspekten, is van fundamenteel belang voor het ont-
werpen van kaarten en daarmee voor de effektiviteit
van het in kaart brengen (vergl. jones, 1990).
Statistische kartografie
De termen 'statistische kartografie' en 'statistische
kaart' worden veel gebruikt, maar zelden verklaard. In
de Multilingual Dictionary of Technical Terms in Car-
tography van de ICA (1973) wordt een statistische kaart
gedefinieerd als: "ledere thematische kaart die statisti
sche gegevens weergeeft. Deze worden doorgaans ge-
toond in relatie tot speeifieke administratieve gebieden
of tellingseenheden."
Het tweede deel van deze bijna 20 jaar oude definitie is
wellicht een reflektie van het feit, dat toentertijd vooral
gedacht werd aan volkstellingsgegevens en andere
sociaal-ekonomische data, die inderdaad per gebieds-
eenheid werden vastgesteld. Nu nog steeds komt deze
beperking soms ook naar voren in, bijvoorbeeld, karto
grafische leerboeken en onderwijsprogramma's. In het
Kartografisch Vakwoordenboek, dat van 1985 tot en
met 1987 in afleveringen werd opgenomen in het Karto
grafisch Tijdschrift, werd een statistische kaart nog al-
tijd gedefinieerd als een: "Thematische kaart waarop
per telgebied de uitkomsten van (volks)tellingen zijn
weergegeven.(bös et al., 1986, p. 56).
Met de toegenomen aandacht voor milieuvraagstukken
in de afgelopen jaren, hebben we echter ook een aan-
zienlijke groei meegemaakt van de milieustatistieken en
van de kartografische weergave van statistische gegevens
met betrekking tot het fysische milieu. Te denken valt
bijvoorbeeld aan gegevens over neerslag en luchtvervui-
ling; kwantitatieve gegevens, die zijn verkregen op be-
KT 1991.XVII.4
29
