Figuur 4. Systematisch stappenplan voor symboolontwerp (Bron: E.S. Bos (1986), Symboolontwerp, een logisch en systematisch
proces. Kartografisch Tijdschrift 1986.XII.3, p. 22).
werking van kartografische informatie, inklusief, in de
allereerste plaats, hun motivatie voor het gebruik van
statistische kaarten (vergl. petchenik, 1983, p. 48). Dat
wil zeggen, naast voort te zetten psychofysische experi-
menten moeten er meer kognitieve en geintegreerde psy-
chofysisch/kognitieve (gilmartin, 1981) onderzoekspro-
jekten uitgevoerd worden en het is noodzakelijk om
eerst aandacht te besteden aan de fundamentele rede-
nen voor het gebruik van statistische kaarten. Eerst
moet een aantal basisvragen gesteld worden, zoals:
wanneer en waarom wil een onderzoeker een statisti
sche kaart? wat wil hij met die kaart bereiken? op wat
voor soort geografische vragen wil hij zieh richten met
de kaart? op basis van welke overwegingen verändert
hij Parameters van kaarten (bijvoorbeeld schaal en klas-
sifikatie van gegevens)? Deze vragen moeten in relatie
worden gebracht met de persoonlijke eigenschappen
van de doelgroep van kaartgebruikers.
Voor het verkrijgen van de vereiste informatie kunnen
bekende onderzoeksmethoden opnieuw gebruikt wor
den (bijvoorbeeld studies van oogbewegingen, kaartge-
bruikstaken, schriftelijke en mondelinge enquetes enz.).
Maar voor het beantwoorden van de hiervoor genoem-
de fundamentele vragen zijn andere onderzoekstechnie-
ken, die misschien nog maar weinig of helemaal niet
zijn toegepast in de kartografie, mogelijk meer geschikt
(zoals bijvoorbeeld 'opgenomen zelfonderzoek' (pet
chenik, 1983, p. 48) en 'hardop-denk-onderzoek'). Een
van de redenen hiervoor is bijvoorbeeld dat gebruikers
behoefte kunnen hebben aan meer funkties die kunnen
worden verricht door kartografische Systemen dan te-
genwoordig daadwerkelijk worden uitgevoerd (blatch-
FORD RHIND, 1989, p. 158).
petchenik (1983, p. 59) Steh "dat het proces van het
bedenken en uitvoeren van wetenschappelijke studies
naar de relatie tussen kaartontwerp en kaartgebruik
een soort expliciete en rationele kennis oplevert, die qua
karakter fundamenteel verschilt van de uiteindelijk in-
tui'tieve aspekten van het ontwerpen zelf". "Daarom",
redeneert ze verder, "is de toepasbaarheid op het kaart
ontwerp slechts beperkt". Ik ben het daar niet mee
eens. Juist vanwege het feit dat er tot dusver nog maar
relatief weinig inspanningen zijn geleverd op het gebied
van kognitief en geintegreerd psychofysisch/kognitief
kartografisch onderzoek, en nog niet alle toepasbare
onderzoeksmethoden zijn uitgeprobeerd, lijken betere
en meer konkrete resultaten mogelijk te zijn. In het bij-
zonder zijn verbeteringen in het ontwerp, en daarmee
de doelmatigheid, van Symbolen en kaarten waarschijn-
lijk, omdat gebruikers nu niet langer afhankelijk zijn
van kaarten die anderen voor hen (en mogelijk andere
gebruikers) vervaardigd hebben, maar van kaarten die
ze zelf tot stand brengen met, doorgaans, een duidelijk
en specifiek doel voor ogen. Wat nu nodig is, is het een
voor een identificeren, analyseren en beschrijven van
deze doelen en de kartografische Software dienovereen-
komstig aanpassen, teneinde funktionele kartografische
Systemen te kreeren.
Besluit
Door haar aard is een statistische kaart op zichzelf een
type kaart dat een beperkt aantal doeleinden dient, of
misschien zelfs alleen maar een doel. Tegelijkertijd kan
de groep gebruikers van statistische kaarten, in vergelij-
king met andere kaarttypen, tamelijk goed gespeeifi-
ceerd worden. Daarom kan hernieuwd fundamenteel
KT 1991.XVII.4
33
kennis van conventio-
nele associaties
en standaardisatie
VOORAFGAANDE
REDACTIE: VAST
STELLING KAART
INHOUD, PROJEC
TIE, SCHAALEN
AFMETING OP
BASIS VAN DOEL
VAN DE KAARTEN
GEBRUIKERSEISEN
T
CONVENTIONEL&f
GESTANDAAR
DISEERDE
SYMBOLEN
kennis van
algemene grafiek
psycho-fysica
produktie en repro-
duktie materialen
en Processen
beperkingen
kennis van geografie
specifiek
kaartonderwerp
kennis van algemene
kartografie
kennis organisatie
structuur gegevens
terugkoppelmg
<="=ii=i
ANALYSE
RUIMTELIJKE
GEGEVENS
VAS7STELLING
WAARNEM1NGS
ANALYSE
KAARTINHOUD
KEUZE
VISUELE
VARI ABELEN
BEOORDELJNG
SYM&0L6N
SYMBOOLONTWERP
NIVEAUS
kennis van fynctionele relatie
thema- topografie
KAARTGEBRUIK
kennis van
kaartgebruik
5
ANALYSE
V|ASTSTELLING
FUNCTIE
WAARNEMINGS-
ONDERGROND
ONDERGROND
kennis van visuele
variabelen en waar-
nemingseigenschappen I
kennis van kartografi-
sche communicatie,
grafische semiologie en
evaluatie technieken
kennis organisatie-
structuur gegevens
