psychofysisch en kognitief kaartgebruiksonderzoek een
vruchtbare Start maken met een koncentratie op de sta
tistische kaart en statistisch kartografische Systemen. In
het bijzonder is meer aandacht nodig voor de aller-
eerste fase in het proces van het genereren van kaarten:
de fase waarin een probleem wordt geidentificeerd en
waarin de konklusie wordt getrokken dat een statisti
sche kaart kan helpen bij het oplossen van het pro
bleem. De volgende vraag is onmiddellijk welk statis
tisch kaarttype in het bijzonder het meest bruikbaar is
in de gegeven omstandigheden en pas daarna komen de
Problemen met betrekking tot het konkrete ontwerpen
van Symbolen. Met name in deze allereerste fasen van
het genereren van statistische kaarten, maar ook in de
latere ontwerpfasen, hebben doe-het-zelf kartografen
behoefte aan meer hulp van hun statistisch kartografi
sche Systemen.
Gerealiseerd moet worden, dat mogelijke verbeteringen
op het gebied van het ontwerpen van statistische kaar
ten en Symbolen, die het resultaat kunnen zijn van her-
nieuwd kaartgebruiksonderzoek, niet ook automatisch
toepasbaar zullen blijken te zijn op andere kaartsoor-
ten, die bestemd zijn voor andere doeleinden en ge-
bruikers. Voor andere thematische en topografische
kaartsoorten zijn nieuwe onderzoeksaktiviteiten op het
gebied van kaartgebruik en kaartontwerp ter verdere
verbetering van de kartografische Software van even
groot belang. Met name onderzoek naar het gebruik
van kaarten als geheel zal een betere afstemming ople-
veren tussen de ontwerpers van kartografische Systemen
en de (niet-kartografische) gebruikers van die Systemen
en kan manieren aan de hand doen waarmee gebrui
kers, die hun eigen kaarten tot stand brengen, een beter
en nuttiger gebruik kunnen maken van de beschikbare
Software.
Dit artikel is vooral gebaseerd op literatuuronderzoek
en wat eerste gedachten. Het dient alleen als een uit-
gangspunt voor verder onderzoek door de auteur naar
de behoeften van de gebruikers bij de statistische karto-
grafie met behulp van microcomputers, dat moet leiden
tot aanbevelingen voor het ontwerp, de struktuur, de
organisatie en het gebruik van statistisch kartografische
Software en kennissystemen. Natuurlijk worden in dat
geval tegelijkertijd de middelen verschaft voor de evalu-
atie van bestaande statistisch kartografische Software en
Systemen, met het oog op het specifieke gebruik dat er
van wordt gemaakt.
Op basis van uitgebreid literatuuronderzoek zal het hui-
dige stelsel van regels en principes met betrekking tot
het ontwerpen van kaarten en Symbolen moeten worden
'vastgesteld', inklusief een indikatie van de wetenschap-
pelijke betrouwbaarheid van elk van deze regels en
principes. Bovendien moet er een vergelijkende analyse
worden gemaakt van bestaande statistisch kartografi
sche softwarepakketten en de faktoren, die tot dusver
een rol hebben gespeeld bij de ontwikkeling van die
pakketten, moeten worden onderzocht. Door middel
van een Studie van de Software en hun handleidingen,
en door middel van interviews met de ontwerpers van
de Software, zal de mate moeten worden bepaald waar
in bestaande kartografische kennis en ervaring is opge-
nomen. Daarnaast wordt gekeken naar de gebruiksmo-
gelijkheden en naar de variatie in kartografische
weergavemethoden die worden geboden door de
Software.
Met gebruikmaking van de resultaten van deze eerste
stappen als uitgangspunten kan het feitelijke kaartge
bruiksonderzoek van start gaan, gekoncentreerd op sta
tistische kaarten die op een (micro)computer worden
gegenereerd door de gebruiker voor de gebruiker. Naast
een analyse van de kaarten die daadwerkelijk worden
geproduceerd (en bijvoorbeeld verschijnen in onder-
zoeksrapporten of publikaties), zal met name de
'hardop-denk-methode' worden toegepast om konklu-
sies te kunnen trekken ten aanzien van de drijfveren
voor de produktie van statistische kaarten. Deze metho-
de, die al eerder is toegepast in andere wetenschappelij-
ke disciplines (bijvoorbeeld in taalbeheersingsonder-
zoek), bestaat uit geluids- en (eventueel) video-op-
namen van zorgvuldig geselekteerde proefpersonen, die
gevraagd zijn om, hardopdenkend, een nauwkeurig om-
schreven geografische taak uit te voeren met behulp van
kartografische hulpmiddelen. De 'hardop-denk-
protokollen', die het resultaat zijn van de toepassing
van deze onderzoeksmethode, zullen worden gebruikt
om kriteria te ontwikkelen voor het opzetten en evalue-
ren van statistisch kartografische Software.
Dit onderzoek zal passen in het nieuwe onderzoeksmo-
del dat Olson al in 1984 suggereerde: een model waarin
de gebruiker centraal Staat en de komponenten bestand-
delen zijn als de innerlijke behoeften, drijfveren en ver-
werkingskapaciteit van de gebruiker met betrekking tot
kaarten (olson, 1984).
Noot
Drs Corne van Elzakker is universitair docent bij de afdeling
Kartografie van het ITC (Postbus 6, 7500 AA Enschede, tel.
053-874478). Dit artikel is een vertaling van de paper, die
door de auteur werd gepresenteerd op het 15e internationale
ICA-kongres in Bournemouth, Groot-Brittannie (23 Septem
ber t/m 1 Oktober 1991).
Literatuur
- (1973), Multilingual Dictionary of Technical Terms in Carto-
graphy. ICA, Kommissie II, Voorzitter E. Meynen. Wiesba
den: Franz Steiner Verlag.
Bertin, J. (1981), Graphics and graphic information-
processing. Berlijn, New York: Walter de Gruyter.
Bertin, J. (1983), Semiology of graphics. Diagrams, networks,
maps. Vertaald door W.J. Berg. Madison, Wisconsin: The
University of Wisconsin Press.
Blatchford, R. D. Rhind (1989), The ideal mapping pack-
age. In: D.W. Rhind D.R.F. Taylor (red.), Cartography past,
present and future. Festschrift for F.J. Ormeling. London
New York: Elsevier Applied Science Publishers ten behoeve
van de International Cartographic Association, pp. 157-168.
Bollmann, J„ M. Breithaupl, W. Dransch U. Freitag (1988),
Thailand in maps. Application of the mapping System
KT 1991.XVII.4
34
