Bij de Spören staan codes aangege-
ven die verwijzen naar de lijst van
eigenaren der Spoor- en tramwegen,
onderaan het kaartblad.
Bij de Afsluitdijk Staat 'In uitvoe-
ring', en eroverheen loopt al een sig-
natuur die aangeeft dat er een
spoorweg op werd gebouwd, van
Harlingen naar Anna Paulowna (ge
legen op de spoorweg van Den Hel
der naar Alkmaar). Er zijn meer van
deze niet gerealiseerde routes die op
deze kaart als in aanleg worden aan-
gegeven, zoals ook het ringspoor
rond Amsterdam.
De toestand die de kaart in beeld
brengt is die van het hoogtepunt van
het spoorwegtijdperk. Rivierenge-
bied, Veluwe, Friese Wouden maar
vooral het oosten van Noord-
Brabant blijken toen een veel minder
Sterke graad van openlegging door
middel van spoor en tram gehad te
hebben dan thans met spoor en bus
het geval is. Het zeer dichte spoor-
wegnet oostelijk van de IJssel valt
op, en de relatief goede ontsluiting
van de Zeeuwse eilanden, Noord-
Friesland en Groningen. Het is een
situatie waarbij het verkeer in elk ge
val nog niet voor zure regen zorgde.
Het origineel voor deze facsimile-
uitgave was afkomstig uit de kaar-
tenverzameling van de Topografische
Dienst in Emmen. Het was indertijd
in steendruk gereproduceerd. Dit ori
gineel is door Reprocart in Rotter
dam gescand door een Scitex super-
scanner met een resolutie van 30
punten per mm. Door middel van
een aantal automatische functies is
dit gescande beeld van vuiltjes en
oneffenheden ontdaan waardoor
egale vlakken konden ontstaan.
Voor de technische gang van zaken
baseer ik me op mededelingen van
de heer Hartman: de kaart werd ge-
plot met uitsluitend volvlakken (dus
niet met rasters) voor de 6 verschal
lende kleuren, die elk met een eigen
inkt werden gedrukt. De PMS-
nummers van de inkten (298
(blauw), 142 (oranje-geel), 558
(blauw-groen), 583 (groen), 467
(bruin) en zwart) waren bepaald door
vergelijking van het origineel met
een PMS-kleurenwaaier. Door niet
met rasters maar met volle kleuren
te werken konden deze tijdens het
drukproces afzonderlijk worden bij-
gesteld, onafhankelijk van de andere
kleuren. Dat zou bij een kleurenop-
bouw via vierkleurendruk onmoge-
lijk zijn geweest.
Voor de kaart is papier ingekocht
dat zoveel mogelijk op het oorspron-
kelijke papier leek. Door al deze spe
ciale maatregelen is de kwaliteit van
de facsimile zeer authentiek; dat be-
treft zowel de tinten als het file van
het water.
Veel van de gebruikskaarten zoals
deze spoorwegkaart, die elk jaar ver-
vangen werden, en in de tussentijd
intensief werden gebruikt, zijn verlo
ren gegaan; het produceren van grote
oplagen is nog geen garantie voor
het behouden blijven. Het is zeer ge-
lukkig dat de NS ter gelegenheid van
haar jubileum het behoud van deze
kaart weer voor een aantal genera-
ties heeft veiliggesteld.
F.J. Ormeling
Historische Kaart van Twente ca.
1500, met Tekstboek. Uitgave van de
Vereniging Oudheidkamer 'Twente',
Lasondersingel 129-131, 7514 BP En-
schede. 4 kaartbladen ca. 50 x 50
cm, schaal 1:50.000, Tekstboek 54 pp.
Prijs f 40, - (verzendkosten f 6,-).
De ondergrond van de kaart wordt
gevormd door de eerste uitgave van
de topografische kaart op schaal
1:50.000 van omstreeks 1860 (de To
pographische en Militaire Kaart van
het Koningrijk der Nederlanden
(TMK)).
Bijna 1400 boerderijen, voor het me-
rendeel verkregen uit Het Schattings-
register 1475 (een soort belastingre-
gister), zijn aangegeven, alsmede de
toen voorkomende 30 bedehuizen, 34
havezaten en 78 watermolens. Ook
de grenzen van de 71 marken en de
markenamen komen voor op deze
kaart.
De kaart is gedrukt in twee kleuren
(zwart voor het thema en bruin voor
de ondergrond) en bestaat uit 4 bla-
den, ieder met een formaat van ca.
50 X 50 cm. De vier bladen kunnen
tot een geheel worden samen-
gevoegd.
Om de kaart niet te overladen te ma-
ken, waardoor de topografische on
dergrond onduidelijk zou worden,
zijn in de kaart bij de boerderijen,
bedehuizen en watermolens cijfers
geplaatst. Die cijfers verwijzen naar
overzichten met de namen in een af
zonderlijk Tekstboek. In het over-
zicht van de boerderij namen wordt
de hedendaagse naam eerst vermeld
met tussen haakjes de naam uit Het
Schattingsregister van 1475.
In het Tekstboek vindt u ook een
verantwoording van de redenen wel
ke hebben geleid tot de selectie van
de afgebeelde gebouwen, en litera-
tuurverwijzingen. Tenslotte is de le-
genda van de topografische onder
grond achterin het Tekstboek
opgenomen.
Ter gelegenheid van de presentatie
van deze kaart belegde de Vereniging
Oudheidkamer Twente op 28 novem-
ber 1991 in het Rijksmuseum Twen-
the te Enschede voor haar leden een
bijeenkomst, waarbij het eerste
exemplaar van de kaart werd aange-
boden aan de heer J. Dijkstra, gede-
puteerde voor cultuur in de provincie
Overijssel.
Overigens stond de hele avond in het
teken van de (historische) kartogra-
fie, want naast een uiteenzetting over
de totstandkoming van genoemde
kaart door Oudheidkamer-voorzitter
J. Meijer, hield ir. A.J. Kers een in-
leiding over kaartvervaardiging in
het algemeen en besprak mr. J.C.N.
Schrijver de kaartencollectie van de
vereniging. Uit het betoog van de
heer Schrijver kwam duidelijk naar
50
KT 1992.XVIII.1
